Các quốc gia dễ bị tổn thương do thiên tai

Mỗi năm, hàng triệu người phải đối mặt với các hiện tượng thiên nhiên cực đoan. Động đất, bão, lũ lụt là những hiện tượng phổ biến gây ra thiệt hại lớn cho con người và cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, khả năng một sự kiện thiên nhiên trở thành thảm họa không chỉ phụ thuộc vào cường độ của sự kiện đó, mà còn liên quan đến yếu tố xã hội và khả năng ứng phó của quốc gia. Các nước có cơ sở hạ tầng kém, nghèo đói cao và hệ thống y tế yếu kém thường phải chịu tác động mạnh mẽ hơn từ các hiện tượng này.

Báo cáo Rủi ro Thế giới năm 2024 mới được công bố đã tiết lộ những quốc gia có nguy cơ chịu thảm họa thiên nhiên cao nhất và các biện pháp có thể giúp ngăn ngừa hoặc giảm thiểu tác động của những thảm họa này. Các thiên tai như động đất, phun trào núi lửa, hạn hán, bão và lũ lụt không chỉ đe dọa cuộc sống và tài sản mà còn gây ra những hậu quả nặng nề về kinh tế và xã hội. 

Ví dụ điển hình là Philippines, quốc gia này thường xuyên phải đối mặt với các thảm hoạ thiên nhiên. Với vị trí nằm trên Vành đai lửa Thái Bình Dương và chịu ảnh hưởng mạnh từ gió mùa và bão, quốc gia này thường xuyên đối mặt với nguy cơ động đất, phun trào núi lửa và bão. Gần đây, cơn bão Yagi đã gây ra lũ lụt và lở đất, làm ít nhất 15 người thiệt mạng và hàng nghìn người khác phải di dời.

Theo bà Katrin Radtke, nhà nghiên cứu cao cấp về phòng ngừa thảm họa tại Đại học Ruhr Bochum (Đức), Philippines được xếp hạng là quốc gia có "nguy cơ rất cao" trong Báo cáo Rủi ro Thế giới năm 2024. Với hơn 5 cơn bão lớn chỉ trong vài tháng, người dân Philippines đã "quá quen thuộc" với tình trạng khẩn cấp và mất mát thường xuyên do thiên tai gây ra.

Các quốc gia dễ bị tổn thương khác

Philippines không phải là quốc gia duy nhất đối diện với thiên tai một cách thường xuyên. Indonesia, Ấn Độ, Colombia và Mexico cũng nằm trong nhóm các quốc gia có nguy cơ cao nhất. Những quốc gia này không chỉ thường xuyên bị ảnh hưởng bởi các sự kiện thiên nhiên cực đoan mà còn phải đối mặt với các thảm họa có cường độ cao. Những trận động đất và bão lớn ở Indonesia, lũ lụt và hạn hán tại Ấn Độ, hay các hoạt động núi lửa tại Mexico đều là những mối đe dọa đối với hàng triệu người.

Các quốc gia châu Phi cũng nằm trong nhóm có nguy cơ cao về thiên tai. Theo Báo cáo Rủi ro Thế giới 2024, tám trong số mười quốc gia dễ bị tổn thương nhất đều nằm ở châu Phi. Các quốc gia này thường thiếu nguồn lực để xây dựng cơ sở hạ tầng bảo vệ và ứng phó với thiên tai, và điều này khiến nhiều người dân phải đối mặt với nguy cơ tử vong cao hơn trong các sự kiện thiên tai.

Afghanistan và Yemen, hai quốc gia đã bị tàn phá bởi chiến tranh trong nhiều thập kỷ, đều nằm trong nhóm các quốc gia dễ bị tổn thương nhất. Những cuộc xung đột kéo dài khiến các quốc gia này không chỉ chịu thiệt hại từ thiên tai mà còn không có đủ nguồn lực để tái thiết và bảo vệ người dân khỏi các thảm họa tự nhiên.

Bên cạnh yếu tố tự nhiên, sự dễ bị tổn thương của các quốc gia này còn phụ thuộc vào khả năng đối phó của xã hội trước thiên tai. Bà Radtke giải thích rằng những quốc gia có hệ thống y tế kém, mức độ tham nhũng cao, hay thiếu thốn nguồn lực để chuẩn bị cho thảm họa đều có nguy cơ chịu thiệt hại lớn hơn. Ví dụ, ở nhiều nơi tại châu Phi, nơi điều kiện y tế yếu kém, thiên tai có thể dẫn đến số lượng thương vong cao hơn đáng kể.

Trong khi đó, chiến tranh và xung đột không chỉ gây ra thiệt hại trực tiếp mà còn làm trầm trọng thêm tác động của thiên tai. Các vùng chiến sự như Afghanistan và Yemen thường phải đối mặt với các cuộc khủng hoảng kép khi vừa chịu ảnh hưởng từ thiên tai, vừa đối mặt với xung đột. Các nghiên cứu chỉ ra rằng thiên tai có thể làm gia tăng số lượng các nhóm vũ trang khi những người dân bị mất nhà cửa và lâm vào cảnh nghèo đói dễ dàng bị lôi kéo vào các nhóm này.

Tuy nhiên, thiên tai cũng có thể mang lại cơ hội hòa bình. Ví dụ, trận sóng thần năm 2004 ở Indonesia đã góp phần chấm dứt cuộc nổi loạn kéo dài nhiều thập kỷ ở tỉnh Aceh, khi tất cả các bên nhận ra rằng họ cần phải hợp tác để cứu trợ và tái thiết sau thảm họa.

Giải pháp giảm thiểu rủi ro

Mặc dù thiên tai là không thể tránh khỏi, nhưng tác động của chúng có thể được giảm thiểu nếu các quốc gia đầu tư vào các biện pháp phòng ngừa thảm họa. Các quốc gia giàu có như Mỹ và Australia mặc dù thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão, hạn hán và động đất nhưng không đứng ở vị trí cao trong Chỉ số Rủi ro Thế giới. Điều này là nhờ hệ thống y tế và hạ tầng kiên cố, cùng với các biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả.

Trung Quốc là một ví dụ điển hình về việc giảm thiểu rủi ro thiên tai thông qua đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các biện pháp y tế. Năm 2024, Trung Quốc đã cải thiện vị trí trong bảng xếp hạng Chỉ số Rủi ro Thế giới nhờ vào những bài học từ đại dịch COVID-19, bao gồm đầu tư vào hệ thống chăm sóc sức khỏe và các biện pháp y tế công cộng. Việc xây dựng bệnh viện, tăng cường hệ thống cảnh báo sớm và tiêm chủng trên diện rộng đã giúp Trung Quốc giảm thiểu mức độ tổn thương khi đối diện với các nguy cơ từ thiên nhiên.

Trong các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai, yếu tố tinh thần và sự đoàn kết cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại. Ở Philippines, niềm tin tôn giáo và sự hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên gia đình và cộng đồng là một phần không thể thiếu trong quá trình phục hồi sau thiên tai. Điều này cho thấy, ngoài các biện pháp phòng ngừa thiên tai thông thường như xây dựng đập hoặc triển khai hệ thống cảnh báo, yếu tố xã hội và văn hóa cũng góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu tác động của thảm họa.

Tiếp theo, việc giảm thiểu tác động của thiên tai còn phụ thuộc vào việc giảm thiểu các nguyên nhân gây ra chúng. Bà Radtke nhấn mạnh rằng biến đổi khí hậu có liên quan trực tiếp đến sự gia tăng số lượng và cường độ của một số thiên tai, như bão và hạn hán. Do đó, việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn là một biện pháp quan trọng để giảm thiểu rủi ro thiên tai trong tương lai.

Tóm lại, Báo cáo Rủi ro Thế giới năm 2024 nhấn mạnh rằng thiên tai không thể tránh khỏi, nhưng tác động của chúng có thể được giảm thiểu thông qua các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Các quốc gia cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục và giảm thiểu bất bình đẳng xã hội để giảm thiểu mức độ dễ bị tổn thương của người dân. Bên cạnh đó, việc đối phó với biến đổi khí hậu cũng là một yếu tố quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro thiên tai trong tương lai.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng các cuộc khủng hoảng trên thế giới không chỉ là những hiện tượng thiên nhiên mà còn là sự chồng chéo của nhiều yếu tố khác như chiến tranh, đại dịch và biến đổi khí hậu. Các cuộc khủng hoảng này không chỉ ảnh hưởng đến một quốc gia mà còn lan ra toàn cầu thông qua liên kết kinh tế và toàn cầu hóa. Ví dụ, cuộc chiến tại Ukraine đã làm gia tăng tình trạng mất an ninh lương thực trên toàn thế giới, trong khi các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt và xung đột ở Ethiopia và Somalia đã gây ra cuộc khủng hoảng đói nghèo nghiêm trọng.

Giải quyết vấn đề thiên tai và khủng hoảng toàn cầu đòi hỏi các quốc gia phải tăng cường hợp tác quốc tế, trao đổi kiến thức và nguồn lực, đồng thời phát triển các giải pháp linh hoạt và thích ứng. Điều này không chỉ bao gồm các biện pháp cứu trợ ngắn hạn mà còn cần các chiến lược phòng ngừa dài hạn để giảm thiểu rủi ro. Chỉ khi có sự hợp tác toàn cầu và cách tiếp cận tổng thể, chúng ta mới có thể giảm thiểu những tác động tiêu cực của thiên tai và đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.