Toyota đã chậm thích ứng với nhu cầu ngày càng tăng đối với xe điện. Ảnh: Asia Times/AFP
Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đang có nguy cơ lặp lại sự suy giảm của ba "đại gia" ô tô ở Detroit (Mỹ) - Chrysler, Ford và General Motors - vì họ không ưa thích xe điện (EV). Hiện nay, gần 40% người Mỹ mua xe điện Tesla là những người quyết định xa rời các thương hiệu Nhật Bản như Toyota và Honda.
Vào thời điểm mà 25% doanh số bán ô tô mới ở Trung Quốc là xe điện (EV) hoặc xe hybrid (xe lai), việc không chú trọng xe điện đang khiến các thương hiệu Nhật Bản phải trả giá đắt. Trong một thị trường bị suy yếu bởi đại dịch COVID-19, các thương hiệu Nhật Bản đã sụt giảm nhiều nhất, 1/3 so với năm trước, so với chỉ 9% của các thương hiệu Mỹ và châu Âu.
Sau khi vượt qua Đức để trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn thứ hai thế giới vào năm 2022, Trung Quốc đang trên đà vượt qua Nhật Bản trong thời gian tới. Do doanh số bán ô tô tại Nhật Bản sụt giảm trong thời gian dài - với doanh số năm 2022 thấp hơn 26% so với năm 1996 - việc mất thị phần xuất khẩu là một tác động nghiêm trọng.
Thách thức trong xuất khẩu phần lớn cũng là do xe điện, hiện chiếm một nửa tổng lượng ô tô xuất khẩu của Trung Quốc. Hầu hết trong số này được sản xuất bởi các thương hiệu nước ngoài, thông qua liên doanh với các đối tác trong nước.
Xe điện Tesla đang dần "thống trị" thế giới.
Trong nửa đầu năm 2022, khu vực Tây Âu chiếm khoảng 34% tổng lượng ô tô xuất khẩu của Trung Quốc. Thị phần của Trung Quốc trên thị trường EV châu Âu được dự đoán sẽ tăng từ 5% vào năm 2022 lên 15% vào đầu năm 2025.
Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản cuối cùng cũng "tỉnh giấc" và thực hiện một số thay đổi. Vào tháng 12/2021, Toyota đã công bố mục tiêu sản xuất 3,5 triệu xe điện chạy pin vào năm 2030, tăng so với mục tiêu trước đó là 2 triệu.
Nhưng đáng tiếc là, các công ty Nhật vẫn đang đánh cược bằng cách chi hàng tỷ đô la cho những chiếc ô tô đang mất dần sự ưa chuộng - chẳng hạn như xe lai, hoặc chưa bao giờ phổ biến - như xe lai sạc điện (PHV) hay xe chạy bằng pin nhiên liệu hydro (HFCV)
Vào năm 2022, doanh số bán xe điện chạy pin và xe lai sạc điện trên toàn cầu đã vượt qua xe lai truyền thống, nhưng doanh số bán xe điện chạy pin sạc vẫn cao gấp ba lần so với xe lai sạc.
Vào tháng 1/2023, thị phần xe lai sạc điện ở Mỹ vẫn chỉ ở mức 1,2% trong khi thị phần EV chạy bằng pin đạt 6,2% và sẽ tiếp tục tăng. Trang Bloomberg New Energy Finance cho rằng doanh số bán ô tô chạy xăng toàn cầu đã đạt đỉnh vào năm 2017 và sẽ không bao giờ phục hồi.
Tương lai của ô tô là xe điện. Ảnh: Twitter
Tuy nhiên, cả chính phủ Nhật Bản và các nhà sản xuất ô tô vẫn bị ám ảnh bởi sự lãng mạn của ô tô chạy bằng pin nhiên liệu hydro. Tokyo phân bổ khoản trợ cấp cho ô tô chạy bằng pin hydro lớn hơn cho EV. Mirai, xe chạy bằng pin nhiên liệu của Toyota, được giới thiệu vào năm 2015 nhưng chỉ bán được 22.000 chiếc trên toàn thế giới kể từ đó.
Điều trớ trêu là các thương hiệu Trung Quốc dường như đang lặp lại chính xác những gì các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đã làm với ba ông lớn của Detroit, và vì lý do tương tự: sự thay đổi về công nghệ và điều kiện thị trường mà các nhà sản xuất xe lớn không thích ứng được.
Nhìn lại lịch sử, cho đến khi xảy ra hai cú sốc giá dầu vào những năm 1970, thị phần của ba "ông lớn" ô tô của Detroit vẫn giữ ở mức 85%. Sau đó, giá dầu đột ngột tăng cùng lúc với việc chính phủ áp đặt các biện pháp kiểm soát ô nhiễm chặt chẽ hơn.
Các thương hiệu Nhật Bản đã nắm bắt cơ hội để cung cấp những chiếc xe nhỏ hơn, đáng tin cậy hơn, tiết kiệm nhiên liệu và ít gây ô nhiễm hơn, trong khi Detroit phản đối việc cải thiện hiệu quả sử dụng nhiên liệu và giảm lượng khí thải.
Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản cũng đưa chip máy tính vào ô tô của họ trước những người khác. Trong vòng chưa đầy một thập kỷ kể từ cú sốc giá dầu, Nhật Bản đã trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới.
Ngày nay, thị phần chung của các hãng xe ở Detroit giảm xuống chỉ còn 40% và Toyota đã trở thành nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới, vị thế mà General Motors trước đây từng duy trì trong 77 năm.
Giống như thành công khiến Detroit "mù quáng" trước sự thay đổi của thời đại, chuyện tương tự cũng đang xảy ra với các thương hiệu Nhật Bản. Ông Akio Toyoda, lãnh đạo Toyota vừa nghỉ hưu, đã chối bỏ EV và cho rằng việc chuyển sang EV sẽ làm tăng lượng khí thải carbon.
Tuy nhiên, trường hợp đó chỉ xảy ra khi than tạo ra tỷ lệ điện năng cao bất thường trên toàn cầu. Trên thực tế, xe điện thải ra lượng khí thải ít hơn 30% so với ô tô chạy xăng và lợi thế tiếp tục tăng lên khi việc sử dụng năng lượng tái tạo tăng lên.
Lãnh đạo cũ của Toyota, ông Akio Toyoda chê xe điện. Ảnh: Twitter
Người kế nhiệm lãnh đạo Toyoda, ông Koji Sato, nói với báo chí, “chúng tôi sẽ thực hiện điện khí hóa triệt để, điều mà chúng tôi có thể thực hiện ngay lập tức". Nhưng nhiều nhà phân tích vẫn hoài nghi về cam kết của ông.
Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản dường như cho rằng họ vẫn có thể tập trung vào xe lai và sẽ bắt kịp nếu đến lúc tập trung vào xe điện. Nhưng không rõ liệu việc bắt kịp có dễ dàng hay không, một phần vì văn hóa kinh doanh nội bộ.
Các nhà quản lý và kỹ sư tại các công ty quá thành công thường trở nên quá gắn bó với mô hình kinh doanh và công nghệ vốn đã mang lại thành công cho họ. Nhiều giám đốc điều hành Nhật Bản e ngại đi quá xa khỏi các chính sách của người cấp trên đã đề bạt họ.
Toyota, Honda và các nhà sản xuất ô tô khác của Nhật Bản không thể thay đổi hướng đi và tránh bị sụt giảm thị phần. Nhưng thời gian không đứng về phía họ.