Điểm lại diễn biến cuộc tấn công thần tốc giúp Taliban giành kiểm soát Afghanistan

Sau đây là một số diễn biến chính ở Afghanistan từ khi Mỹ và lực lượng nước ngoài bắt đầu rút quân đợt cuối khỏi đất nước này.

Diễn biến chính từ tháng 5

Theo The Guardian, đầu tháng 5, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) bắt đầu rút quân lần cuối, chấm dứt sứ mệnh tại Afghanistan. Đợt rút quân liên quan 9.600 binh sĩ, trong số đó có 2.500 binh sĩ Mỹ.

Giao tranh căng thẳng sớm bùng phát giữa lực lượng Taliban và lực lượng chính phủ Afghanistan ở tỉnh miền nam Helmand. Thời gian này, đã xảy ra một vụ đánh bom bên ngoài trường nữ sinh ngày 8/5 ở Kabul, khiến 85 người chết. Taliban bị cáo buộc gây ra vụ đánh bom làm nhiều người chết nhất trong một năm, dù không lên tiếng nhận trách nhiệm.

Giữa tháng 5, lực lượng Mỹ rút khỏi một trong những căn cứ không quân lớn nhất Afghanistan ở Kandahar, thành phố lớn thứ hai nước này.

Sau đó, các tay súng Taliban đã chiếm các huyện ở tỉnh Wardak gần Kabul và các huyện ở tỉnh Ghazni. Đây là các vị trí có các con đường nối thủ đô với Kandahar.

Tới giữa tháng 6, Taliban chiếm một số huyện ở các tỉnh phía bắc, buộc quân đội Afghanistan phải thoái lui.

Taliban cũng giành quyền kiểm soát cửa khẩu chính Shir KhanBandar với Tajikistan ngày 22/6, buộc Tajikistan phải đặt lực lượng vũ trang trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu.

Đầu tháng 7, các quan chức thông báo mọi binh sĩ Mỹ và NATO đã rút hết khỏi căn cứ không quân lớn nhất Afghanistan là Bagram. Đây là trung tâm điều phối các chiến dịch ở Afghanistan suốt 20 năm qua.

Hai ngày sau, Taliban đã chiếm huyện quan trọng Panjwai ở Kandahar, thành trì trước đây của Taliban.

Taliban thông báo chiếm giữ Islam Qala, cửa khẩu lớn nhất của Afghanistan với Iran vào ngày 9/7.

Ngày 14/7, các tay súng Taliban kiểm soát cửa khẩu Spin Boldak ở biên giới với Pakistan. Đây là một tuyến giao thương chính giữa hai quốc gia.

Đà tiến công của Taliban leo thang nhanh chóng khi lực lường này tập trung vào các trung tâm thành thị, tấn công các thành phố ở tỉnh Lashkar Gah, Kandahar và Herat.

Tới tháng 8, Taliban đã chiếm giữ thủ phủ tỉnh đầu tiên của Afghanistan. Đó là thành phố Zaranj, thủ phủ tỉnh tây nam Nimroz. Thành phố này thất thủ ngày 6/8 mà không kháng cự.

Những ngày tiếp đó, thành phố Kunduz phía bắc tiếp tục rơi vào tay Taliban cùng với Sheberghan, Sar-e-Pul, Taloqan, Aibak và Farah. Các tay súng Taliban tràn vào Aibak mà không gặp cản trở gì. Tỉnh trưởng đã rút binh sĩ để bảo vệ dân thường.

Dù lực lượng Afghanistan thất thủ nhanh nhưng Tổng thống Mỹ Joe Biden không có ý định trì hoãn rút binh sĩ mà theo kế hoạch sẽ hoàn tất vào ngày 31/8.

Ngày 11/8, khi thành phố phía bắc Mazar-i-Sharif trở thành mục tiêu tiếp theo của Taliban, Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani đã bay tới đây để huy động lực lượng. Tuy nhiên, chuyến thăm của ông không mấy ý nghĩa khi hàng trăm binh sĩ Afghanistan đầu hàng ở thành phố Kunduz gần đó và thủ phủ thứ chín là Faizabad thất thủ. Thành phố Pul-e-Khumri, cách Kabul 140km về phía bắc, cũng rơi vào tay Taliban.

Quân đội Mỹ cảnh báo toàn bộ Afghanistan có thể thất thủ trong vòng 90 ngày.

Tiếp đó, Taliban chiếm Ghazni, cách Kabul 150km về phía tây nam. Thành phố Herat ở phía tây cũng thất thủ cùng ngày 12/8.

Ngày 13/8, Kandahar, tiếp đó là Kasshkar Gah đều rơi vào tay Taliban. Ngày hôm sau, Asadabad và Gardez nối gót cùng với Mazar-i-Sharif, thành phố mà ông Ghani vừa tới thăm trước đó ba ngày.

Thành phố Jalalabad phía tây bị Taliban chiếm sáng 15/8, khiến Kabul là thành phố lớn duy nhất chưa thất thủ.

Tổng thống Ghani đã chạy khỏi Afghanistan tới Tajikistan. Taliban vào thủ đô Kabul, chiếm dinh tổng thống, kiểm soát hơn 90% các trụ sở của chính phủ và gần như tất cả các chốt kiểm soát trong thành phố. Trong một tuyên bố, ông Ghani thừa nhận Taliban đã chiến thắng. 

Về phần mình, người phát ngôn văn phòng chính trị của Taliban ngày 15/8 khẳng định rằng cuộc chiến tranh tại Afghanistan đã kết thúc và kiểu chính quyền và hình thức chế độ sẽ sớm được làm rõ. Người phát ngôn Mohammad Naeem cho biết không cơ quan ngoại ngoại giao hay bất kì trụ sở nào ở Afghanistan bị nhắm mục tiêu, khẳng định Taliban đảm bảo sẽ đảm bảo an toàn cho công dân và các phái bộ ngoại giao.

Ông Naeem cũng cho biết sẵn sàng đối thoại với tất cả các bên ở Afghanistan và sẽ đảm bảo sự an toàn cần thiết. Người phát ngôn văn phòng chính trị của Taliban khẳng định lực lượng này "sẽ hành động một cách có trách nhiệm trong từng bước đi và đảm bảo hòa bình với mọi quốc gia". Theo đó, Taliban sẵn sàng giải quyết những quan ngại của cộng đồng quốc tế thông qua đối thoại.

Nguyên nhân Taliban thắng thần tốc

Theo tờ New York Times, chỉ trong 7 ngày qua, tuần gây choáng váng nhất trong 20 năm chiến tranh ở Afghanistan, quân đội nước này đã sụp đổ. Những diễn biến chóng vánh trên thực địa xảy ra khi mà chỉ cách đó một tháng, Tổng thống Mỹ Joe Biden còn tuyên bố: “Tôi tin vào năng lực quân đội Afghanistan, những người được huấn luyện tốt hơn, trang bị tốt hơn, có năng lực hơn trong chiến tranh”.

Tuy nhiên, khi Taliban tấn công các thành phố khắp đất nước, có một điều rõ ràng là các lực lượng chính phủ Afghanistan đã kiệt sức, rối loạn và bị áp đảo khi không có Mỹ hỗ trợ. Nhiều thành phố sụp đổ mà Taliban không tốn một viên đạn khi lực lượng Afghanistan đầu hàng hoặc bỏ chạy.

Taliban đã phái các già làng phát thông điệp: đầu hàng hay là chết. Nhiều binh sĩ, cảnh sát đã đầu hàng, giao vũ khí để đảm bảo an toàn mạng sống.

Trong thỏa thuận tháng 2/2020 với Mỹ, Taliban đã cam kết đàm phán với chính phủ Afghanistan để hình thành chính phủ chia sẻ quyền lực và ngừng bắn lâu dài. Taliban cũng cam kết giảm bạo lực, ngừng tấn công hàng loạt, không nhằm vào binh sĩ Mỹ khi họ rút đi. Tuy nhiên, không có cơ chế nào đảm bảo Taliban tôn trọng các cam kết này.