Máy bay không người lái mini phun thuốc cho một cánh đồng lúa ở Bình Phước. Ảnh: TTXVN phát
Có một điểm khác biệt rất lớn giữa cánh đồng lúa của ông Vo Van Van (60 tuổi) với hàng nghìn cánh đồng khác trên khắp tỉnh Long An ở đồng bằng sông Cửu Long: Nó không bị ngập hoàn toàn. Bên trên là một thiết bị bay không người lái (drone) lớn đang bay rà rà phun phân bón hữu cơ xuống những khóm lúa ở dưới.
Sử dụng ít nước hơn và áp dụng drone để bón phân là những kỹ thuật mới mà người nông dân 60 tuổi này đang thử nghiệm, với hy vọng sẽ giúp giải quyết nghịch lý cốt lõi của nghề trồng lúa: Vừa giúp cho cây trồng tăng sức bền trước biến đổi khí hậu, vừa góp phần giảm thiểu các tác nhân gây ra biến đổi khí hậu.
Theo truyền thống, lúa phải được trồng tách biệt với các loại cây trồng khác và cây con phải được trồng trên ruộng ngập nước. Những cánh đồng ngập nước ngăn không cho oxy xâm nhập vào đất, tạo điều kiện cho vi khuẩn sản sinh khí mê-tan. Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) năm 2023, các cánh đồng lúa đóng góp 8% tổng lượng khí mê-tan do con người tạo ra trong khí quyển.
Mê-tan có khả năng thu bức xạ Mặt Trời mạnh gấp 25 lần so với CO2 trong khoảng thời gian 100 năm. Các nhà khoa học ước tính rằng nó là nguyên nhân gây ra ít nhất một phần tư hiện tượng nóng lên toàn cầu ngày nay.
Việt Nam là nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba thế giới. Văn hóa trồng lúa nước cũng được thể hiện rõ ở đồng bằng sông Cửu Long với những cánh đồng xanh tươi trải dài bất tận. Gạo là một loại lương thực có mặt trong hầu hết các bữa ăn và luôn được quý trọng.
Để thay đổi phương pháp trồng lúa truyền thống, hai năm qua, ông Van đã làm việc với một trong những nhà xuất khẩu gạo lớn nhất Việt Nam, Tập đoàn Lộc Trời, áp dụng phương pháp tưới khô ngập luân phiên (AWD). Phương pháp này không cần nhiều nước để trồng lúa và cánh đồng cũng không phải lúc nào cũng ngập nước. Điều này giúp ít khí mê-tan thải ra môi trường hơn phương pháp truyền thống.
Theo ông Van, triển khai drone để bón phân cho cây trồng cũng giúp tiết kiệm chi phí lao động và góp phần làm giảm thiểu khí mê-tan. Drone đảm bảo lượng phân bón chính xác được phun ra, tránh tình trạng dư thừa phân bón giải phóng khí ni-tơ vào không khí.
Sau khi thu hoạch xong vụ mùa, gia đình ông Van cũng không còn đốt rơm rạ - nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí ở nhiều nước trồng lúa như Thái Lan, Ấn Độ. Thay vào đó, rơm rạ bỏ đi sẽ được Tập đoàn Lộc Trời thu lại để bán cho các công ty khác sử dụng làm thức ăn chăn nuôi và trồng nấm rơm.
Đối với ông Van, phương pháp tưới khô ngập luân phiên đem lại hiệu quả cao mà tiết kiệm chi phí. Dùng phân bón hữu cơ cũng giúp sản phẩm của ông được đưa vào thị trường châu Âu khó tính.
Ông Nguyễn Duy Thuận, Giám đốc điều hành Tập đoàn Lộc Trời cho biết, phương pháp AWD giúp người nông dân tiết kiệm được hơn 40% giống lúa và hơn 30% lượng nước. Chi phí thuốc trừ sâu, phân bón và lao động cũng thấp hơn. Tập đoàn này cũng đang lên kế hoạch hợp tác với nông dân để mở rộng diện tích trồng lúa bằng phương pháp trên từ 100 ha hiện tại lên 300.000 ha.
Theo báo Vietnam News, để đạt được mục tiêu trồng “lúa chất lượng cao, ít phát thải” trên 1 triệu ha đất nông nghiệp vào năm 2030, Việt Nam sớm nhận ra phải tái cơ cấu ngành lúa gạo. Tại hội nghị thượng đỉnh về khí hậu hàng năm của Liên hợp quốc ở Glasgow, Scotland năm 2021, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn nhất, đi trước cả Ấn Độ và Thái Lan, ký cam kết giảm lượng khí thải mê-tan.
Theo nghiên cứu gần đây của Viện Khoa học Tài nguyên Nước Việt Nam, mỗi năm ngành trồng lúa thiệt hại hơn 400 triệu USD. Đây là điều đáng lo ngại không chỉ đối với đất nước mà còn đối với cả thế giới.
Đồng bằng sông Cửu Long, nơi trồng 90% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, là một trong những khu vực trên thế giới dễ bị tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu. Một báo cáo về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc năm 2022 đã cảnh báo lũ lụt nặng hơn vào mùa mưa và hạn hán nghiêm trọng vào mùa khô. Hàng loạt con đập được xây dựng ở thượng nguồn ở Trung Quốc và Lào đã làm giảm dòng chảy của sông và lượng trầm tích mà nó mang theo xuôi dòng ra biển. Mực nước biển đang dâng cao và làm vùng hạ lưu sông bị mặn. Tình trạng bơm nước ngầm không bền vững và khai thác cát tràn lan để xây dựng càng làm nghiêm trọng thêm vấn đề.
Ông Ajay Banga – Chủ tịch Ngân hàng Thế giới – phát biểu tại hội nghị khí hậu LHQ tổ chức ở Dubai vào năm 2023 chỉ ra cần nhân rộng các phương pháp nhằm giảm thiểu lượng khí thải mê-tan chi phí thấp, hiệu quả cao. Tổ chức này cũng đang hỗ trợ những nỗ lực của Việt Nam và đã bắt đầu giúp chính phủ Indonesia mở rộng hoạt động nông nghiệp thích ứng với khí hậu như một phần của dự án nhằm giảm lượng khí mê-tan trên toàn thế giới.