Vòng tròn đá Stonehenge tại Wiltshire, Anh. Ảnh: Getty Images/TTXVN
Theo báo cáo được công bố trên tạp chí Nature ngày 14/8, Đá Bàn thờ (Altar Stone) - một tảng đá sa thạch lớn nằm giữa vòng tròn đá cổ - có nguồn gốc từ Scotland, cách xa di tích này khoảng 750-800 km về phía Bắc.
Nhóm nghiên cứu quốc tế do nhà địa chất học Anthony Clarke từ Đại học Curtin, Úc, dẫn đầu đã tiến hành phân tích chi tiết tuổi và thành phần hóa học của ba loại hạt khoáng vật trong hai mảnh của Đá Bàn thờ. Kết quả cho thấy sự trùng khớp chặt chẽ với các đặc điểm của một thành tạo đá ở đông bắc Scotland được gọi là Bồn trũng Orcadian.
Phát hiện này đã làm đảo lộn giả thuyết trước đây cho rằng Đá Bàn thờ có nguồn gốc từ xứ Wales, giống như các tảng đá xanh (bluestones) nhỏ hơn bao quanh nó. Các nhà nghiên cứu đã loại trừ khả năng tảng đá này có nguồn gốc từ các thành tạo đá khác ở Vương quốc Anh và Ireland.
Để xác định tuổi của các khoáng vật trong Đá Bàn thờ, nhóm nghiên cứu đã sử dụng phương pháp phân tích sự phân rã của các nguyên tố phóng xạ trong tinh thể khoáng vật, chẳng hạn như sự phân rã của urani thành chì trong tinh thể zircon. Kết quả cho thấy tuổi của các khoáng vật này dao động từ vài trăm triệu đến 3 tỷ năm.
Việc vận chuyển tảng đá nặng 6 tấn này từ Scotland đến Stonehenge chắc chắn là một thách thức to lớn đối với người cổ đại. Nhà địa hóa học Nick Pearce từ Đại học Aberystwyth ở Wales cho rằng, tùy thuộc vào vị trí chính xác của nguồn đá, việc vận chuyển có thể đã được thực hiện bằng đường biển dọc theo bờ biển phía Đông của Anh, sau đó tảng đá được kéo khoảng 160 km từ Eo biển Anh đến Stonehenge.
Các nhà nghiên cứu cho rằng Đá Bàn thờ có thể đã được đặt vào vị trí hiện tại trong giai đoạn xây dựng thứ hai của Stonehenge, diễn ra từ khoảng năm 2620 đến năm 2150 trước Công nguyên. Điều này phù hợp với bằng chứng ngày càng rõ ràng về mối liên hệ giữa các nhóm người thời kỳ đồ đá mới muộn (Late Epipalaeolithic) trên khắp quần đảo Anh, bao gồm cả phong cách gốm và kiểu nhà ở chung.
Một chi tiết thú vị là Đá Bàn thờ nằm ngang, khác với các tảng đá khác tại Stonehenge. Nhà khảo cổ học Joshua Pollard từ Đại học Southampton chỉ ra rằng điều này tương đồng với cách bố trí tại một số vòng tròn đá ở Scotland, đặc biệt là vùng Aberdeenshire. Tại đây, có tới 99 vòng tròn đá được ghi nhận có tảng đá nằm ngang ở phía Tây Nam hoặc phía Nam của vòng tròn.
Hiện tại, Đá Bàn thờ đã bị gãy làm đôi và chìm một phần xuống cỏ, đồng thời bị hai tảng đá đổ từ vòng tròn ngoài đè lên trên. Các nhà nghiên cứu vẫn chưa biết liệu ban đầu tảng đá này có đứng thẳng hay không.
Nghiên cứu này không chỉ làm sáng tỏ nguồn gốc của Đá Bàn thờ mà còn cung cấp thêm thông tin quý giá về khả năng kỹ thuật và mối liên hệ văn hóa giữa các cộng đồng cổ đại trên quần đảo Anh cách đây hàng nghìn năm. Nhà khảo cổ học Alasdair Whittle từ Đại học Cardiff nhận xét: "Đây là một thời đại của những câu chuyện phi thường về lao động tập thể, di chuyển và tụ họp, theo đó kỳ tích về một tảng Đá Bàn thờ đến từ Đông Bắc Scotland sẽ hoàn toàn phù hợp".