Các chuyến tàu Frecciarossa nổi tiếng của Italy có thể sớm thay thế các chuyến bay của hãng hàng không ITA Airways. Ảnh: CNN
Các hãng hàng không bao gồm hãng hàng không KLM của Hà Lan đang hợp tác với một số tuyến đường sắt nhất định, trong khi các quốc gia như Áo và Pháp lại tìm cách hạn chế các chuyến bay nội địa tại những khu vực có dịch vụ tàu hỏa.
Sự thay đổi diễn ra trong khi châu Âu đang trải qua một cuộc cách mạng đường sắt với các tuyến đường cao tốc và nhà điều hành mới đi vào hoạt động, các tuyến đường hầm mới cắt giảm thời gian di chuyển và đầu máy tàu hỏa mới cải thiện độ tin cậy và hiệu quả. Ở Tây Ban Nha, Đức và Áo, các chương trình khuyến mại vé giá rẻ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kích cầu.
Với rất nhiều nỗ lực đầu tư vào đường sắt, có vẻ như quá trình “tàu hỏa hóa” mạng lưới vận tải hàng không của châu Âu đang trên đà tiến triển tốt. Tuy nhiên, trên thực tế, để đạt được mục tiêu chỉ sử dụng đường sắt cho việc đi lại và giúp bầu trời trở lại trong xanh như vốn có thì có lẽ giấc mơ vẫn còn xa vời.
Mặc dù các nước châu Âu đã triển khai nhiều nỗ lực để ngăn chặn các hoạt động gây hại cho môi trường, song tiến độ vẫn còn chậm.
Mới đây, Pháp đã ban hành một luật mới cấm các chuyến bay chặng ngắn trên một số tuyến nội địa để giúp nước này cắt giảm mức độ ô nhiễm đang làm nóng hành tinh. Mặc dù đã được các quan chức EU thông qua vào tháng 5/2023, các biện pháp vẫn tồn tại nhiều hạn chế.
Để lệnh cấm được áp dụng, EU yêu cầu tuyến đường hàng không bị xếp vào lệnh cấm phải có giải pháp thay thế bằng đường sắt cao tốc để có thể di chuyển giữa hai thành phố trong vòng chưa đầy hai tiếng rưỡi. Bên cạnh đó, lịch trình tàu cũng phải tăng các chuyến tàu chạy sớm và chạy muộn để du khách có thể dành ít nhất 8 giờ ở điểm đến.
Áp dụng điều kiện vào thực tế, cuối cùng chỉ có 3 tuyến đường hàng không bị hủy, bao gồm tuyến sân bay từ Paris-Orly tới các thành phố Bordeaux, Nantes và Lyon. Tuy nhiên, những tuyến đường này đã bị cắt giảm từ năm 2020. Chính vì vậy, lệnh cấm mới của Pháp đơn giản là không có tác dụng
Các nhà phê bình cho rằng lệnh cấm các chuyến bay của Pháp chỉ là một động thái mang tính biểu tượng vì có rất ít tác động đến việc giảm lượng khí thải. Nhóm vận động sạch Transport & Environment (T&E) ước tính 3 tuyến đường bị cấm chỉ chiếm 0,3% lượng khí thải do các chuyến bay cất cánh từ lục địa Pháp tạo ra và 3% lượng khí thải của các chuyến bay nội địa của đất nước.
Pháp không phải là quốc gia châu Âu đầu tiên áp dụng chính sách cứng rắn hơn đối với các chuyến bay quãng đường cực ngắn.
Năm 2020, chính phủ Áo đã cứu trợ hãng hàng không quốc gia, Hãng hàng không Áo, với điều kiện hãng này phải cắt bỏ tất cả các chuyến bay với quãng đường có thể di chuyển bằng tàu hỏa trong vòng 3 tiếng đồng hồ.
Tuy nhiên, trên thực tế, chỉ có tuyến bay Vienna-Salzburg bị cắt, với các dịch vụ tàu hỏa nối giữa hai điểm đó được tăng lên để đáp ứng.
Cùng năm đó, chính phủ Áo cũng đưa ra mức thuế 30 euro đối với tất cả các chuyến bay dưới 350 km khởi hành từ các sân bay của Áo.
Các quốc gia châu Âu khác được cho là cũng đang xem xét hạn chế các chuyến bay thương mại chặng ngắn – một động thái có thể được hoan nghênh vì theo một cuộc khảo sát năm 2020, 62% công dân châu Âu bày tỏ ủng hộ lệnh cấm các chuyến bay chặng ngắn. Tây Ban Nha đã vạch ra kế hoạch cắt giảm các chuyến bay với quãng đường mà có thể di chuyển bằng tàu hỏa trong vòng 2,5 giờ đồng hồ trước năm 2050.
Thách thức trong chuyển đổi
Jon Worth, người sáng lập nhóm vận động công cộng Trains for Europe, cho biết trong khi đường sắt đã có những tuyến đường mới xuyên qua châu Âu thì các nhà khai thác đường sắt có thể làm được nhiều hơn thế.
“Mức giá cao và tần suất các chuyến đi thấp vẫn là một trở ngại trong việc thu hút nhiều người chuyển từ đi máy bay sang tàu hỏa, đặc biệt là trên các tuyến đường trục chính như Paris đến Amsterdam, Frankfurt và Barcelona”, ông Jon chỉ ra.
Tạo ra sự kết nối tốt hơn giữa đường sắt liên tỉnh và sân bay cũng sẽ làm giảm nhu cầu đối với các chuyến bay ngắn. Bên cạnh đó, việc phát hành vé kết hợp là một điều cần thiết. Ví dụ như khi một chuyến tàu bị hủy, hành khách có thể được bố trí cho chuyến tàu tiếp theo, tương tự như trường hợp xảy ra đối với hàng không.
Phương thức này đã hoạt động khá tốt ở các quốc gia nơi các hãng hàng không và nhà khai thác hợp tác, bao gồm Đức, Áo, Pháp, Thụy Sĩ và Tây Ban Nha. Vào tháng 2/2023, hãng hàng không Italy ITA Airways đã ký kết hợp tác với nhà điều hành đường sắt quốc gia để chuyển đổi cách thức di chuyển