Ngân hàng Nga. Ảnh: AFP
Theo đài CNA, trước khi xung đột nổ ra, nền kinh tế Nga dù khó khăn nhưng vẫn đứng vững trước các cuộc khủng hoảng kinh tế lớn. Các nhà kinh tế học nhận định “nền kinh tế Nga đang bị sa vào vũng lầy nên không thể rơi khỏi vách đá”.
Nợ chính phủ thấp, quỹ đầu tư quốc gia vững chắc, nguồn dự trữ ngoại hối lớn đã giúp ổn định nền tinh tế vĩ mô của Nga. Mặt khác, chính sách tài khóa thận trọng và các chính sách tiền tệ phù hợp để đối phó với lạm phát cũng góp phần vào đà tăng trưởng khiêm tốn nhưng ổn định của Nga.
Do đó, trước thềm xung đột, nên kinh tế vĩ mô của Nga được ví như một “pháo đài” có thể chống đỡ mọi lệnh trừng phạt. Các nhà hoạch định chính sách kinh tế của nước này cho rằng hậu quả nặng nề nhất mà phương Tây có thể gây ra là loại Nga khỏi hệ thống thanh toán liên ngân hàng toàn cầu - SWIFT.
Song từ năm 2014, sau khi Mỹ đe dọa loại Nga khỏi SWIFT, nước này bắt đầu xây dựng một giải pháp thay thế trong nước – đó là hệ thống giao dịch tài chính SPFS. Mặc dù còn nhiều hạn chế và chỉ giới hạn ở Nga, nhưng hệ thống này đã đi vào hoạt động từ năm 2017.
Phương Tây nhắm vào ‘pháo đài Nga’
Nhưng sau khi Nga triển khai chiến dịch quân sự tại Ukraine, phương Tây đã đáp trả bằng cách áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt mạnh mẽ hơn nhiều, như nhắm vào Ngân hàng Trung ương Nga, đóng băng dự trữ ngoại tệ bao gồm quỹ tài sản quốc gia. Giáo sư Kinh tế Sergei Guriev nhận định: “Tòa tháp chính trong pháo đài Nga đã bị đòn trừng phạt tấn công nghiêm trọng”.
Sức ép tài chính sau đó đã khiến Ngân hàng Trung ương Nga thực thi các biện pháp kiểm soát vốn, tăng lãi suất cơ bản từ 9,5% lên 20% và đóng cửa thị trường tài chính trong vài tuần. Chính phủ Nga cũng chỉ thị cho các nhà xuất khẩu dầu khí lớn quy đổi 80% doanh thu ngoại tệ về nước dưới dạng đồng rúp.
Mặc dù vậy, lạm phát vẫn tăng lên 2%/tuần trong 3 tuần đầu tiên của cuộc xung đột và 1% vào các tuần sau đó (1% mỗi tuần tương đương với % hàng năm).
Kho bảo quản rượu ở Italy khi xung đột Ukraine buộc các nhà cung cấp phải tìm kiếm nguồn xuất khẩu khác. Ảnh: AFP
Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và đòn trừng phạt nhằm cô lập thị trường Nga của các công ty phương Tây cũng khiến Moskva bị tách ra khỏi nền kinh tế toàn cầu. Mỹ và Canada đã cấm dầu của Nga, nhiều công ty châu Âu cũng áp đặt các lệnh trừng phạt riêng lẻ đối với nước này. Đáng nói hơn, Mỹ và châu Âu đã cấm xuất khẩu công nghệ tiên tiến sang Nga, các khu vực tư nhân cũng tham gia lệnh cấm vận. Nhiều công ty - từ IKEA, McDonald đến Airbus và Boeing - đã tạm dừng hoạt động tại Nga.
Mỹ và đồng minh chỉ ra rằng hầu hết các ngành công nghiệp của Nga chủ yếu dựa vào công nghệ và thiết bị của phương Tây. Chẳng hạn ngành sản xuất ôtô của Nga đã sụt giảm mạnh, khi phải phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu. Doanh số bán ô to trong tháng 3 thấp hơn ba lần so với cùng kỳ năm ngoái.
Cơn bão trừng phạt phủ bóng kinh tế Nga
Và không có gì ngạc nhiên khi dự báo Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nga trong năm 2022 sẽ suy giảm. Trước xung đột, giới chuyên gia dự đoán GDP của Nga sẽ tăng 3% vào năm 2022 khi nước này phục hồi sau cuộc suy thoái do đại dịch COVID-19 gây ra. Nhưng hiện tại, Ngân hàng Trung ương Nga cho rằng GDP nước này sẽ giảm 8% trong năm nay. Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu dự báo mức giảm 10%. Trong khi đó, Viện Tài chính Quốc tế ở Washington cho rằng con số này có thể lên tới 15%.
Theo giới quan sát, mức giảm 10% GDP sẽ khiến Nga đối mặt với cuộc suy thoái tồi tệ nhất kể từ đầu những năm 1990.
Người sơ tán chờ xe buýt ở Medyka, đông nam Ba Lan, vào ngày 19/3 .Ảnh: AFP
Tuy nhiên, kịch bản tồi tệ nhất vẫn chưa xảy ra. Ngay cả khi có thể điều chỉnh để duy trì trạng thái cân bằng trong 1 đến 2 năm tới, nền kinh tế Nga cũng sẽ khó nhanh chóng phục hồi như trước xung đột.
Thứ nhất,các biện pháp trừng phạt sẽ khiến Nga bị cô lập khỏi thị trường vốn toàn cầu và với công nghệ tiên tiến. Thứ hai, cơ hội phát triển của doanh nhân trong nước sẽ mất đi và một bộ phận nhân lực lành nghề có thể rời Nga do lo ngại cuộc xung đột sẽ làm suy yếu triển vọng sự nghiệp. Đây là những chuyên gia có trình độ học vấn cao, chuyên gia công nghệ thông tin, nhà nghiên cứu, kỹ sư và bác sĩ. Việc Nga mất đi nguồn nhân lực tốt nhất sẽ làm suy giảm triển vọng tăng trưởng của nước này.
Giới quan sát cũng không loại trừ khả năng phương Tây tiếp tục áp lệnh trừng phạt bổ sung với Nga. Khi tổn thất về người và kinh tế trong cuộc xung đột ở Ukraine ngày càng tăng, Mỹ và đồng minh đối mặt nhiều áp lực để tiếp tục tăng sức ép với nền kinh tế Nga, trong đó có năng lượng. Trong những năm gần đây, chỉ riêng dầu mỏ và khí đốt đã chiếm 35-40% ngân sách liên bang và chiếm 60% xuất khẩu của Nga.
Nghị viện châu Âu đã thông qua một nghị quyết yêu cầu cấm vận nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch của Nga. Đại diện cấp cao phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) Josep Borrell cho biết: “Sớm hay muộn, điều đó sẽ xảy ra. Nhưng tôi hy vọng là sớm”.
Nếu lệnh cấm vận dầu khí của châu Âu được đưa ra, Nga sẽ phải đối mặt với những thách thức tài chính lớn. Ngoài ra, khi châu Âu cùng Mỹ và Canada, phương Tây thống nhất sẽ gây áp lực lên Trung Quốc, Nga có thể từ bỏ hy vọng nguồn tài chính và công nghệ của Bắc Kinh có thể thay thế phương Tây.
Giáo sư Guriev cho rằng ngay cả khi các biện pháp kiểm soát vốn và tiền tệ của Ngân hàng Trung ương Nga giúp tăng giá đồng rúp và làm chậm tốc độ lạm phát, tình hình hiện tại vẫn sẽ khiến Nga khó có thể phục hồi về mức trước xung đột.