Một khách hàng bước bên ngoài cửa hàng tiện lợi ở Tokyo vào ngày 23/12/2022. Giá tiêu dùng cơ bản của Nhật Bản đã tăng 4%, đạt mức cao nhất trong 41 năm. Ảnh: CNN
Ông Hideya Tokiyoshi (54 tuổi) bắt đầu công việc giáo viên tiếng Anh ở Tokyo khoảng 30 năm trước.
Trong gần 30 năm đó, mức lương của ông hầu như không thay đổi. Đó là lý do tại sao 3 năm trước, sau khi từ bỏ hy vọng được trả mức lương cao hơn, người thầy này quyết định bắt đầu viết sách.
“Tôi cảm thấy may mắn vì viết và bán sách mang lại cho tôi một nguồn thu nhập bổ sung. Nếu không nhờ điều đó, tôi sẽ mắc kẹt trong đồng lương ít ỏi không đổi”, Tokiyoshi chia sẻ với đài truyền hình CNN.
Tokiyoshi là một phần của thế hệ người làm công ăn lương ở Nhật Bản hầu như không được tăng lương trong suốt cuộc đời làm việc. Giờ đây, khi giá cả tăng sau nhiều thập kỷ giảm phát, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đang buộc phải đối mặt với một vấn đề nghiêm trọng là mức sống giảm sút. Các công ty đang phải đối mặt với áp lực gay gắt từ phía chính phủ buộc phải trả lương nhiều hơn.
Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã kêu gọi các doanh nghiệp giúp đỡ người lao động trong việc bắt kịp xu thế chi phí sinh hoạt ngày càng tăng. Tháng trước, nhà lãnh đạo kêu gọi các công ty tăng lương ở mức cao hơn mức lạm phát.
Tương tự những nơi khác trên thế giới, lạm phát ở Nhật Bản trở thành một vấn đề nhức nhối. Trong năm 2022, CPI lõi đã tăng 4%. Con số này vẫn còn thấp so với ở Mỹ hoặc châu Âu, nhưng lại là mức cao nhất trong 41 năm qua đối với Nhật Bản, nơi mọi người đã quen với việc giá cả giảm xuống.
“Ở một quốc gia mà tiền lương không tăng trong hơn 30 năm, mức thu nhập đang giảm khá nhanh do lạm phát”, Stefan Angrick, nhà kinh tế cấp cao tại Moody's Analytics có trụ sở tại Tokyo, lý giải.
Tháng trước, Nhật Bản đã ghi nhận mức giảm thu nhập lớn nhất trong gần một thập kỷ, sau khi tính đến lạm phát.
Theo dữ liệu từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), năm 2021, mức lương trung bình hàng năm ghi nhận ở Nhật Bản là 39.711 USD, so với 37.866 USD vào năm 1991. Điều đó có nghĩa là người lao động chỉ được tăng lương dưới 5%, thấp hơn nhiều so với mức tăng 34% ở các nền kinh tế khác thuộc nhóm G7 như Pháp và Đức trong cùng thời kỳ.
Các chuyên gia đã chỉ ra hàng loạt nguyên nhân khiến tiền lương không tăng.
Đầu tiên, Nhật Bản từ lâu đã phải vật lộn với tình trạng giảm phát. Giảm phát bắt đầu vào giữa những năm 1990 do đồng yên mạnh đã khiến chi phí nhập khẩu giảm kèm theo đó là bong bóng tài sản trong nước bùng nổ.
Müge Adalet McGowan, nhà kinh tế cấp cao của văn phòng Nhật Bản tại OECD, cho biết: “Trong 20 năm qua, về cơ bản, không có sự thay đổi nào trong lạm phát giá tiêu dùng.
Shintaro Yamaguchi, Giáo sư kinh tế tại Đại học Tokyo, dự đoán khi lạm phát tăng lên, mọi người có thể bắt đầu kêu ca về tình trạng không tăng lương.
Người dân băng qua một con phố ở khu vực Ginza của Tokyo. Lực lượng lao động của Nhật Bản đang thay đổi, với nhiều người làm việc bán thời gian hơn. Ảnh: CNN
Nguyên nhân thứ hai khiến tiền lương tại Nhật Bản không có mấy sự thay đổi là do năng suất lao động bị trì trệ.
Theo Giáo sư Yamaguchi, năng suất lao động của đất nước được đo bằng sản lượng mỗi giờ của mỗi người lao động đóng góp vào GDP của một quốc gia thấp hơn mức trung bình của OECD. Có lẽ đây là lý do lớn nhất dẫn đến sự không mấy biến đổi trong tiền lương.
Chuyên gia McGowan nói: “Nhìn chung tăng trưởng tiền lương và năng suất đi đôi với nhau. Khi năng suất tăng, các công ty hoạt động tốt hơn và khi họ làm tốt hơn, họ có thể đưa ra mức lương cao hơn”.
Bà chỉ ra dân số già của Nhật Bản là nguyên nhân khiến năng suất lao động và tiền lương ít đi. Cách mọi người làm việc cũng đang thay đổi.
Theo McGowan, từ năm 1990 đến năm 2021, tỷ lệ lực lượng lao động của Nhật Bản làm việc bán thời gian tăng từ 20 đến 40%.
“Khi tỷ lệ những người lao động không thường xuyên này tăng lên, tất nhiên mức lương trung bình cũng ở mức thấp vì họ kiếm được ít tiền hơn”, McGowan nhận định.
Theo các nhà kinh tế học, nền văn hóa làm việc độc đáo của Nhật Bản cũng góp phần vào tình trạng tiền lương trì trệ
Nhiều người làm việc trong môi trường “việc làm trọn đời” truyền thống, nơi các công ty cố gắng hết sức để giữ người lao động làm việc suốt đời.
Điều đó có nghĩa là họ thường rất thận trọng trong việc tăng lương để dành ra một khoản chi phí bảo vệ người lao động khi gặp khó khăn.
“Họ không muốn sa thải mọi người. Vì vậy, họ cần một khoản để chi trả và giữ người lao động trong biên chế khi khủng hoảng xảy ra”, bà McGowan cho biết.
Jesper Koll, một chiến lược gia và nhà đầu tư nổi tiếng của Nhật Bản, nói: “Vấn đề lớn nhất trong thị trường lao động của Nhật Bản là sự cố chấp trả lương theo thâm niên. Nếu trả lương dựa trên thành tích thực sự được đưa ra, sẽ có nhiều chuyển đổi công việc và thăng tiến trong sự nghiệp hơn”.
Tháng trước, Thủ tướng Kishida đã cảnh báo nền kinh tế quốc gia đang bị đe dọa, nói rằng Nhật Bản có nguy cơ rơi vào lạm phát đình trệ nếu mức tăng lương tiếp tục giảm. Thuật ngữ này đề cập đến một thời kỳ lạm phát cao và tăng trưởng kinh tế trì trệ.
Tăng lương từ 3% trở lên mỗi năm đã là mục tiêu cốt lõi của chính quyền Thủ tướng Kishida. Giờ đây, nhà lãnh đạo muốn tiến thêm một bước nữa, với kế hoạch tạo ra một hệ thống chính thức hơn.
Một phát ngôn viên của chính phủ nói rằng “các biện pháp kinh tế toàn diện mới sẽ bao gồm hỗ trợ mở rộng để tăng lương, tích hợp với cải thiện năng suất”.
Một đại diện của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản cho biết các nhà chức trách có kế hoạch đưa ra các hướng dẫn cho các công ty vào tháng 6.