Trung Quốc đang đi vào vết xe đổ của đế chế Nhật 70 năm trước?

Bất ổn ở Biển Đông và Biển Hoa Đông đang leo thang. Nguyên do là Trung Quốc theo đuổi ý định sử dụng vũ lực, hành xử ức hiếp đối với các nước láng giềng, nhằm thực hiện tuyên bố chủ quyền theo chiến thuật “lát cắt salami”.

Những diễn biến tại khu vực trong một năm, đặc biệt là hai tháng trở lại đây, không phải là hình mẫu cho việc xử lý các tranh chấp. Cùng điểm lại một số sự kiện để hiểu rõ hơn về ý đồ của Trung Quốc.

Tháng 11/2013, Bắc Kinh đơn phương tuyên bố thiết lập Vùng nhận diện phòng không (ADIZ) trên Biển Hoa Đông, chồng lấn lên không phận của cả Nhật Bản, Hàn Quốc. Vài tuần nay, chiến đấu cơ của Trung Quốc đã nhiều lần áp sát nguy hiểm máy bay của Mỹ, Nhật Bản. Ở hướng Nam, nơi Bắc kinh tuyên bố chủ quyền theo cái gọi là “đường 9 đoạn” bao trọn gần như toàn bộ Biển Đông, tàu chiến Trung Quốc liên tục hiện diện tại các ghềnh đá mà Philippines tuyên bố chủ quyền, nhất là tại bãi cạn Scarborough. Mới nhất, đầu tháng 5, Trung Quốc ngang nhiên hạ đặt trái phép giàn khoan Hải dương 981 trong vùng thềm lục địa, vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.


Những tuyên bố cùng với hành động của Trung Quốc nhằm thay đổi nguyên trạng khu vực trên đây đã tạo ra các căng thẳng ngoại giao. Liệu Trung Quốc có liều lĩnh muốn trở thành “một Nhật Bản của 70 năm về trước”, hay nói gọn là một quốc gia trỗi dậy kích hoạt xung đột và cuối cùng là chiến tranh với khẩu hiệu “châu Á thuộc về người châu Á”?

Sự thật thì tại Hội nghị Phối hợp hành động và xây dựng lòng tin ở châu Á (CICA) được tổ chức tại Thượng Hải cuối tháng 5, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đưa ra “Khái niệm an ninh châu Á”, về bản chất là kêu gọi thực hiện “an ninh châu Á thuộc về người châu Á”. Theo ông Tập Cận Bình, Trung Quốc thực sự đã “rũ bỏ” một thế kỉ bị ức hiếp bởi các cường quốc phương Tây và có quyền xác lập vị thế tương xứng trong trật tự quốc tế, với nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.

Nhìn lại những năm 1930, 1940 - đó là thời kì guồng máy tuyên truyền Nhật Bản ra sức cổ súy cho tư tưởng người châu Á cần nắm giữ vận mệnh của chính mình, phá tan xiềng xích của chế độ cai trị thực dân phương Tây. “Châu Á thuộc về người châu Á” đã trở thành khẩu hiệu và Tokyo kêu gọi các nước cùng tham gia cái gọi là “Lãnh địa cùng thịnh vượng Đại Á” mà ở đó Nhật Bản giữ vai trò lãnh đạo.

Diễn tiến tiếp theo như thế nào thì chắc hẳn ai cũng rõ. Tầm nhìn của Nhật Bản về châu Á đã đẩy đế chế này cùng nhiều nước ở châu Á – Thái Bình Dương đi vào con đường sụp đổ.


Còn hiện nay, hiện trạng quốc phòng tại khu vực lại bị thách thức bởi Trung Quốc. Tại Đối thoại Shangri La ở Singapore vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel cùng Thủ tướng Shinzo Abe đều lên tiếng chỉ trích Bắc Kinh với các hành động tuyên bố chủ quyền gần đây. Ông Hagel tuyên bố Mỹ sẽ không đứng nhìn khi các nguyên tắc cơ bản của trật tự thế giới bị thách thức; kiên quyết phản đối hành động ức hiếp, đe dọa sử dụng vũ lực để thúc đẩy tuyên bố chủ quyền. Thế nhưng nguy cơ xung đột vẫn còn nguyên.

Rõ ràng, các bên liên quan cần có sự tỉnh táo. Trung Quốc nên rút giàn khoan, ASEAN phải tăng cường phối hợp nội khối, cùng với đó là việc hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC). Mọi quốc gia, trong đó có Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, cần hành xử trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau.

Mao Trạch Đông từng có tuyên bố nổi tiếng: Họng súng đẻ ra chính quyền. Thế nhưng nếu các bên tranh chấp ở Biển Đông, Hoa Đông bê nguyên quan điểm thì sẽ chỉ dẫn đến thảm họa. Đã đến lúc mọi “người chơi” cần phải có bước lùi nếu không muốn tiến đến bờ vực xung đột lớn hơn; cam kết can dự, hợp tác, tìm kiếm biện pháp hòa bình xử lý tranh chấp. Đó sẽ là điều tối quan trọng nếu như ai đó nói rằng thế kỉ 21 là thế kỉ của hòa bình, thịnh vượng chung ở châu Á-Thái Bình Dương.


* Trên đây là nội dung bài phân tích của Curtis S. Chin, cựu Đại sứ Mỹ tại Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) được đăng trên tạp chí Chinausfocus phiên bản điện tử. Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả.


Hoài Thanh (Theo Chinausfocus)