Con trai Trung tá Oleksiy Mes, phi công lái chiếc F-16 bị rơi, trong lễ tang của cha tại Shepetivka, Ukraine ngày 29/8. Ảnh: Getty Images
Khi hàng trăm tên lửa và thiết bị bay không người lái của Nga tràn qua Ukraine hôm 26/8, phi công chiến đấu người Ukraine được biết đến với biệt danh Moonfish đã ở đúng vị trí mà anh luôn mong muốn: trong buồng lái của một chiếc F-16.
"F-16 là một con dao gấp Thụy Sĩ" - Trung tá phi công Oleksiy Mes nói với các phóng viên trong khi huấn luyện trên máy bay chiến đấu vào mùa thu năm ngoái. "Đó là một vũ khí rất tốt có thể thực hiện bất kỳ nhiệm vụ nào".
Trung tá Mes là người dẫn đầu nỗ lực vận động hành lang mạnh mẽ của Ukraine nhằm có được phi đội máy bay chiến đấu F-16, mà trong đó có 6 chiếc đã đi vào thực chiến trong tháng 8. Anh cũng nằm trong những phi công xuất sắc nhất được đào tạo để lái thế hệ chiến đấu cơ này.
Sau khi bắn hạ ba tên lửa hành trình của Nga và một thiết bị bay không người lái trong cuộc tấn công ồ ạt của Nga hôm 26/8, Mes đã ráo riết đánh chặn một mục tiêu khác. Nhưng bộ phận kiểm soát mặt đất đã mất liên lạc với máy bay của anh.
"Máy bay đã bị rơi, phi công đã tử nạn", quân đội Ukraine cho biết trong một tuyên bố sau đó.
Cái chết của viên phi công nổi tiếng và việc mất một trong những máy bay chiến đấu được Ukraine khao khát từ lâu ngay đã phủ bóng đen lên chiến trường trong những ngày mà tâm lý phấn khích của chiến dịch tấn công vào tỉnh Kursk đã nguội xuống và những lo ngại tăng lên về cuộc tấn công đang dồn dập của Nga lên phòng tuyến Ukraine ở miền đông đất nước.
Trong lúc cả nước thương tiếc cái chết của Moonfish, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã cách chức tư lệnh Không quân nước này và cam kết điều tra kỹ lưỡng về vụ việc, bao gồm cả một giả thuyết được nêu ra là chiếc F-16 trúng "hỏa lực thân thiện" từ một tổ hợp tên lửa Patriot.
Tuy nhiên, ngày 31/8, hai quan chức quân sự cấp cao của Mỹ cho biết hỏa lực từ quân mình có thể không phải là nguyên nhân khiến chiếc F-16 bị bắn rơi và các nhà điều tra Mỹ, Ukraine đang xem xét nhiều khả năng khác nhau. Những khả năng đó có thể bao gồm cả sự cố hỏng hóc cơ học hoặc lỗi phi công.
“Việc mất đi một phi công là điều vô cùng đau đớn, đặc biệt là khi anh ấy là một trong những người đã chiến đấu vì quyền sở hữu máy bay F-16 của Ukraine”, Anatolii Khrapchynskyi, một phi công và cựu sĩ quan Không quân Ukraine cho biết.
“Về máy bay, điều quan trọng phải hiểu rằng đây là chiến tranh và thật không may, tổn thất là điều không thể tránh khỏi”, ông Khrapchynskyi nói. “Chúng ta đang chiến đấu với một quốc gia có thể phóng hơn 200 vũ khí vào Ukraine chỉ trong một cuộc tấn công, bao gồm tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo và UAV.”
Máy bay chiến đấu F-16 của Không quân Hà Lan năm 2018. Hà Lan cam kết cung cấp 24 chiếc F-16 cho Ukraine. Ảnh: Getty Images
Ukraine vốn đã giữ kín chương trình F-16 của mình, vì cả máy bay và phi công đều là mục tiêu được người Nga đánh giá cao. Đến đầu tháng 8, trong nỗ lực nâng cao tinh thần của cả nước, phi đội F-16 mới được xuất hiện trên truyền thông.
Các nhà phân tích quân sự Ukraine cho biết vẫn còn quá sớm để suy đoán về nguyên nhân gây ra vụ tai nạn. Nhưng họ nhấn mạnh rằng các hệ thống phòng không phương Tây và máy bay chiến đấu F-16 chưa bao giờ hoạt động cùng nhau trong điều kiện phức tạp như tình ở Ukraine hôm 26/8.
Cùng lúc Trung tá Mes đang truy đuổi tên lửa của Nga, các nhóm điều khiển ba hệ thống phòng thủ khác nhau, bao gồm tên lửa Patriot, cũng như các nhóm cơ động có tên lửa Stinger và tên lửa Starstreak của Anh, cũng đều đang làm việc để đánh chặn 127 tên lửa và 109 thiết bị bay không người lái tấn công một chiều.
“Nhiều thứ có thể dẫn đến việc mất chiếc F-16, bao gồm tình trạng kỹ thuật của máy bay, lỗi của phi công, các yếu tố bên ngoài”, ông Khrapchynskyi, cựu quan chức Không quân Ukrain, cho biết.
Ông Khrapchynskyi nói rằng, có khả năng các mảnh vỡ của một tên lửa bị phá hủy đã văng trúng một bộ phận quan trọng của máy bay. “Tại thời điểm điều tra này, mọi phiên bản đang được xem xét, bao gồm cả hỏa lực của phe mình”, ông cho biết.
Một ngôi nhà tại khu vực Zaporizhzhia của Ukraine bị hư hại sau cuộc tấn công ngày 26/8 của Nga Ảnh: EPA
Vấn đề lỗi phi công không được loại trừ, ngay cả khi phi công Moonfish được đánh giá rất cao về kinh nghiệm điều khiển máy bay chiến đấu.
Trung tướng Anatoliy Kryvonozhka, người được bổ nhiệm làm quyền chỉ huy Không quân sau khi Trung tướng Mykola Oleshchuk bị sa thải, đã nói trong một cuộc phỏng vấn đầu tháng này rằng những phi công dày dạn kinh nghiệm chiến đấu như Trung tá Mes được ưu tiên huấn luyện trên các máy bay chiến đấu tiên tiến của phương Tây.
"Họ đã bị bắn, họ đã vượt qua các cuộc chiến", ông nói. "Những người đã trải qua những giai đoạn này, họ phản ứng đúng cách” với các trường hợp khẩn cấp, ông nói. "Kinh nghiệm chiến đấu này sẽ áp dụng cho cả các loại máy bay mới".
Tổng thống Zelensky không đưa ra lý do sa thải chỉ huy Không quân ngoài việc nói rằng chính quyền của ông đang thực hiện mọi biện pháp có thể để bảo vệ mạng sống của binh lính và dân thường.
Nhưng một phi công xin giấu tên cho biết “cơ cấu quản lý hàng không ở Ukraine đã lỗi thời”. Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu đổ hết lỗi lầm cho cựu tư lệnh không quân, người có nền tảng tốt về phòng không và đã hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình.
Theo viên phi công trên, vấn đề còn sâu xa hơn thế nữa và liên quan đến một cấu trúc chỉ huy quan liêu. "Các phi công có nhiều nhiệm vụ khác nhau, ngay cả trên mặt đất, và chế độ quan liêu chính là căn bệnh ung thư của ngành hàng không", ông cho biết, "Hôm nay, tôi đã viết và đánh máy suốt buổi sáng, theo các hướng dẫn từ thời Liên Xô".