Chỉ nên xét xử trực tuyến với các vụ án có tình tiết đơn giản, chứng cứ rõ ràng

Đa số các đại biểu tán thành với sự cần thiết ban hành Nghị quyết như trong Tờ trình như Báo cáo thẩm tra đã đưa ra, đồng thời nhận thấy đây là một giải pháp đột phá nhằm nâng cao tính minh bạch trong hoạt động tố tụng của tòa án, tạo đòn bẩy thúc đẩy quá trình giải quyết vụ việc, vụ án được nhanh chóng, thuận lợi hơn, đáp ứng đầy đủ quyền công dân, tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại của người dân.

Triển khai thận trọng, nên có thí điểm

Theo đại biểu Lã Thanh Tân (Hải Phòng), trong dự thảo Nghị quyết có nêu giao Tòa án nhân dân tối cao chủ trì, phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và các cơ quan liên quan quy định chi tiết và hướng dẫn tổ chức phiên tòa trực tuyến là cần thiết bởi quá trình tố tụng tại tòa cần có sự phối hợp các cơ quan liên quan và phải có sự hướng dẫn thống nhất của các cơ quan này. Hồ sơ dự thảo nghị quyết đã có dự thảo thông tư liên tịch giữa Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an quy định về phối hợp trong việc thực hiện tổ chức phiên tòa trực tuyến đã thể hiện sự chủ động, chuẩn bị kỹ lưỡng, thận trọng của Tòa án nhân dân tối cao và các cơ quan liên quan, đảm bảo cho việc triển khai nghị quyết kịp thời, đúng pháp luật.

Về triển khai thực hiện phiên tòa trực tuyến, theo đại biểu, đây là phương thức tố tụng mới được áp dụng trên nền tảng công nghệ số. Do vậy, cần có sự đầu tư trang thiết bị và triển khai thận trọng, nên có thí điểm đối với từng loại án, địa bàn.

Đại biểu Lã Thanh Tân cho biết, ngày 7/8, Hải Phòng đã tổ chức thử nghiệm phiên tòa giả định, xét xử vụ án hành chính bằng hình thức trực tuyến. Kết quả đánh giá cho thấy chất lượng hình ảnh, âm thanh rõ nét, tín hiệu đường truyền ổn định. Người tham gia phiên tòa ở các điểm cầu đều theo dõi phiên tòa được đầy đủ, toàn diện, đương sự được đảm bảo thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ theo quy định. Từ kết quả này, đại biểu đề nghị Tòa án nhân dân tối cao xem xét lựa chọn Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng để triển khai thí điểm thực hiện nghị quyết này sau khi được Quốc hội thông qua.

Chung quan điểm với đại biểu Lã Thanh Tân về phiên tòa trực tuyến là vấn đề còn mới, phát sinh từ yêu cầu thực tiễn trong điều kiện Bộ luật, các luật tố tụng hiện hành chưa có quy định, nên để đảm bảo tính pháp lý cao, đại biểu Nguyễn Thị Yến (Bà Rịa-Vũng Tàu) đề nghị sau quá trình thực hiện 3 năm Tòa án trực tuyến, Tòa án nhân dân tối cao cần báo cáo Quốc hội về tổ chức phiên tòa  và có lộ trình sửa đổi, bổ sung Bộ luật và các luật tố tụng liên quan để đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và pháp quyền của công tác xét xử.

Rà soát, bố trí nguồn lực cho xét xử trực tuyến

Tại Khoản 2, Điều 1 dự thảo Nghị quyết quy định phiên tòa trực tuyến được tổ chức tại phòng xử án có sử dụng các thiết bị điện tử liên kết với nhau thông qua môi trường mạng. Theo đại biểu Nguyễn Thị Yến (Bà Rịa-Vũng Tàu), Bộ Luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự, tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và tội rất nghiêm trọng thuộc thẩm quyền Tòa án nhân dân cấp huyện.

Mặt khác, quy định của Bộ luật tố tụng dân sự, tố tụng hành chính, tố tụng lao động, các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động và hành chính vẫn thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án cấp huyện. Do đó, để triển khai thực hiện tốt quy định này, khi Nghị quyết có hiệu lực, đại biểu cho rằng cần phải rà soát, đánh giá kỹ lưỡng về điều kiện đảm bảo thực hiện việc tổ chức phiên tòa trực tuyến tại hơn 700 tòa án cấp huyện, tòa án quân sự và các cơ sở tạm giữ, tạm giam do ngành công an quản lý.

Từ đây, đại biểu nhấn mạnh tính cấp thiết phải có ngân sách để đầu tư, trang bị các thiết bị điện tử, kỹ thuật, công nghệ cho việc kết nối các điểm cầu thành phần để phục vụ công tác xét xử trực tuyến cũng như kinh phí để tổ chức các phiên tòa trực tuyến. Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội và dự thảo thông tư liên tịch do Ban soạn thảo trình chưa đề cập đến. Vì vậy, đề nghị Quốc hội và Ban soạn thảo cân nhắc có điều khoản quy định về nội dung ngân sách tổ chức thực hiện để  thuận lợi cho tòa án nhân dân các cấp và các cơ quan tố tụng khi triển khai thực hiện Nghị quyết.

Các vụ án, vụ việc phức tạp vẫn cần xét xử trực tiếp

Đại biểu Lê Tất Hiếu (Vĩnh Phúc) lưu ý, với những vụ việc phức tạp, bị cáo không nhận tội, vụ án có nhiều đồng phạm tham gia… vẫn cần xét xử trực tiếp. Xét xử trực tuyến chỉ áp dụng xét xử sơ thẩm, phúc thẩm các vụ việc dân sự, hành chính có tính chất, tình tiết đơn giản.

Cũng theo đại biểu, đây là vấn đề mới, pháp luật hiện hành chưa quy định nên cần chuẩn bị chu đáo, có quy định chi tiết để tập huấn, hướng dẫn cho các cơ quan tiến hành và tham gia tố tụng.

Chung quan điểm với đại biểu Lê Tất Hiếu, đại biểu Nguyễn Thị Yến (Bà Rịa-Vũng Tàu) đề nghị Quốc hội, Ban soạn thảo cân nhắc bổ sung, điều chỉnh rõ phạm vi tại Khoản 1, Điều 1 dự thảo Nghị quyết và bố cục lại như sau: Tòa án nhân dân tổ chức phiên tòa trực tuyến để xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh-thương mại, lao động và hành chính có tính chất tình tiết đơn giản, tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án rõ ràng. Tức là bổ sung thêm phạm vi xét xử trực tuyến đối với các loại án hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động vào nghị quyết cho rõ và cụ thể hơn.

Sẽ báo cáo Quốc hội hằng năm việc thực hiện phiên tòa trực tuyến

Phát biểu giải trình làm rõ những vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm, liên quan đến phiên tòa trực tuyến, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cảm ơn các đại biểu Quốc hội đã ủng hộ ban hành Nghị quyết, cho phép tòa án tổ chức phiên tòa trực tuyến theo như Tờ trình và báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp. Nhiều ý kiến góp ý có tính gợi mở và đặt ra yêu cầu cao hơn, mở rộng hơn, chất lượng hơn đối với phiên tòa trực tuyến. Chánh án Nguyễn Hòa Bình, đã lắng nghe, ghi chép đầy đủ và tiếp thu ý kiếp góp ý của các đại biểu Quốc hội.

Tập trung giải trình một số vấn đề xung quanh Nghị quyết về phiên tòa trực tuyến, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh đây là vấn đề mới. Trong quá trình chuẩn bị, sau khi xử lý ý kiến của các cơ quan, đặc biệt là cơ quan thẩm tra, Tòa án nhân dân tối cao sẽ báo cáo Quốc hội hằng năm những cái được, chưa được, bài học rút ra của việc thực hiện phiên tòa trực tuyến.

Về quy chế cụ thể thực hiện phiên tòa trực tuyến, theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình: Thế giới có chuẩn bị hạ tầng pháp lý cho phiên tòa này với nhiều cách khác nhau. Một là, đưa vào các đạo luật tố tụng; hai là có đạo luật riêng về tố tụng điện tử; ba là giao cho Chánh án Tòa án tối cao hướng dẫn (như Trung Quốc). Sự lựa chọn của Việt Nam là có thông tư liên ngành giữa Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Tòa án nhân dân tối cao.

Chánh án đề nghị trong phạm vi Kỳ họp, Tòa án nhân dân tối cao chỉ xin Quốc hội đồng ý về chủ trương ban hành Nghị quyết, trong đó có Thông tư liên tịch. Việc hoàn thiện thông tư sẽ được thực hiện dần, các đại biểu Quốc hội quan tâm có thể tham gia góp ý trực tiếp với ban soạn thảo Thông tư.

Về vấn đề nguồn lực để đảm bảo cho việc xét xử trực tuyến, Chánh án Nguyễn Hòa Bình thông tin, ngành tòa án đã chuẩn bị à gắn liền với sự hỗ trợ của một số địa phương như Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Bắc Giang... Trước mắt, sau khi được Quốc hội thông qua, việc xét xử trực tuyến sẽ được tiến hành ở một số địa phương đã có sự chuẩn bị chu đáo về hạ tầng công nghệ thông tin.

Tuy nhiên, về lâu dài, Chánh án đồng tình với ý kiến là phải bố trí nguồn lực hợp lý cho công việc này và cho biết trong dự thảo Nghị quyết cũng đã giao cho Chính phủ chuẩn bị các nguồn lực để thực hiện.

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cũng giải trình, làm rõ thêm một số nội dung liên quan đến đề án Tòa án điện tử. Theo Chánh án, Tòa án điện tử là tòa án có sử dụng công nghệ thông tin, đáp ứng ba yếu tố. Một là hạ tầng công nghệ thông tin bao gồm máy móc, thiết bị đường truyền và các phần mềm. Hai là nhân lực thông tin bao gồm kỹ sư công nghệ thông tin, đội ngũ tòa án sử dụng công nghệ thông tin kể cả các cơ quan kiểm sát, cảnh sát điều tra và công chúng có sử dụng công nghệ thông tin khi có việc liên quan đến tòa án. Ba là, hạ tầng pháp lý cho việc sử dụng công nghệ thông tin trong tòa án...