Hẻm Tu Sản và dòng sông Nho Quế nhìn từ trên đèo Mã Pì Lèng. Ảnh: Nguyễn Chiến/TTXVN
Báo chí bảo vệ, tôn vinh di sản
Tiến sỹ Phạm Quốc Quân, nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Việt Nam chia sẻ, trong quá trình lựa chọn hiện vật để đề cử Nhà nước công nhận Bảo vật quốc gia, báo chí đã có nhiều bài viết nêu ý kiến của các chuyên gia phân tích về những giá trị hiển lộ và ẩn tàng trong những hiện vật đề cử và được công nhận. Qua báo chí, những nhà sưu tập, những người quản lý bảo tàng và di tích nhận ra rằng, sự lựa chọn và đề cử Bảo vật quốc gia, để được công nhận, không chỉ đơn thuần là sự tự hào của cá nhân, đơn vị và cộng đồng, mà đó còn là trách nhiệm của thế hệ hôm nay đối với di sản của cha ông để lại, minh định cho một dân tộc, một đất nước có chiều sâu lịch sử, có bề dày văn hóa.
Phó giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cũng ghi nhận, thời gian qua báo chí đã phản biện, phản ánh về hiện tượng xâm hại di sản văn hoá xảy ra tại một số địa phương như vụ việc về công trình Panorama tại đèo Mã Pì Lèng (huyện Mèo Vạc, Hà Giang) năm 2018; việc một công trình du lịch mọc lên ngay vùng lõi Khu Di sản văn hoá và Thiên nhiên thế giới Tràng An (Ninh Bình); pho tượng Bà Chúa Xứ thứ hai được doanh nghiệp thi công “chui” trên núi Sam (An Giang); Di tích cấp quốc gia đặc biệt Ngũ Hành Sơn (Đà Nẵng) bị xâm hại nghiêm trọng do sự khai thác quá mức của làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước… Từ những phản ánh này đã giúp cho cơ quan quản lý Nhà nước có cơ sở xử lý, giải quyết kịp thời các vi phạm theo quy định Luật Di sản văn hoá.
Nhiều nhà nghiên cứu văn hóa, cơ quan quản lý văn hóa cũng khẳng định, nhiều năm qua, báo chí luôn có những thông tin kịp thời về các sự kiện liên quan đến các di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, đặc biệt là các di sản văn hóa được UNESCO vinh danh. Báo chí cũng có nhiều bài viết phản ánh chân thực, có chiều sâu nét đẹp văn hóa trong các phong tục, tập quán, lễ hội truyền thống; các làn điệu dân ca, dân vũ đặc sắc; các ngành nghề cổ truyền; các nghi thức, nghi lễ truyền thống... Báo chí là một kênh hữu hiệu để quảng bá, phát huy những giá trị di sản tới công chúng ở trong và ngoài nước; phát hiện, tôn vinh những cơ quan, tổ chức và cá nhân có những đóng góp quan trọng trong việc lưu giữ, bảo tồn những loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc…, góp phần khơi dậy lòng tự hào, tự tôn dân tộc, phát huy vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị di sản, giá trị văn hóa truyền thống.
Nguyên Cục trưởng Cục Báo chí - Bộ Thông tin và Truyền thông Hoàng Hữu Lượng cho rằng, báo chí có vai trò quan trọng trong việc góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hoá Việt Nam. Trên tất cả các tờ báo, các đài phát thanh, truyền hình đều có chuyên trang, chuyên mục về văn hóa, trong đó di sản văn hóa chiếm tỉ lệ, vị trí quan trọng. Không một vi phạm di tích nào không bị báo chí lên tiếng phản ánh, phê phán. Thông qua việc đưa ý kiến của các chuyên gia, người dân, báo chí vừa góp phần bảo vệ di sản, vừa hiến kế để trùng tu, tái tạo, giữ gìn giá trị cho mai sau.
Theo ông Hoàng Hữu Lượng, báo chí luôn ý thức việc quảng bá, giới thiệu giá trị di sản văn hoá Việt Nam đến nhân dân các nước. Nhiều người thông quá đó đã hiểu hơn về đất nước, con người Việt Nam. Nhiều khách du lịch quốc tế đến với Việt Nam thông qua việc quảng bá, giới thiệu di sản văn hoá của báo chí... “Nhân dân cũng thông qua báo chí để tìm hiểu, tự hào hơn về giá trị các di sản văn hoá dân tộc. Qua đó chính người dân đã góp phần bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hoá. Dù không phải ai cũng có điều kiện đến với các di sản văn hoá, nhưng qua báo chí, người dân đã được chiêm ngưỡng di sản văn hoá và lựa chọn việc đến với các di sản trong điều kiện cho phép”, ông Hoàng Hữu Lượng nhấn mạnh.
Khai thác thế mạnh truyền thông
Di sản văn hóa là nguồn tài nguyên quý giá, nguồn lực quan trọng trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nói chung, phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc nói riêng. Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa là trách nhiệm của cơ quan quản lý và cả cộng đồng, trong đó có vai trò rất lớn của các cơ quan thông tấn báo chí.
Nói về tầm quan trọng của báo chí đối với công cuộc bảo vệ và phát huy giá trị di sản, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng, trong những năm qua, báo chí Việt Nam luôn đồng hành cùng sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá dân tộc. Hơn 800 cơ quan báo chí từ Trung ương đến địa phương đã và đang trở thành phương tiện truyền thông chủ lực góp phần tích cực, hiệu quả vào việc tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trên lĩnh vực di sản văn hoá; quảng bá tinh hoa văn hoá dân tộc với nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế, giới thiệu những việc tốt, người tốt trong hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá.
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt mạnh, những việc đã làm được, hoạt động báo chí và công tác truyền thông về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam cũng bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế. Dung lượng và thời lượng dành cho di sản văn hóa ở không ít cơ quan báo chí còn khiêm tốn; không ít tờ báo chưa thực sự quan tâm hoặc mạnh tay trong việc bảo vệ di sản của dân tộc; một số tờ báo bộc lộ khuynh hướng thương mại hóa, theo thị hiếu, câu khách làm mờ đi bản sắc văn hóa dân tộc; nhận thức, kiến thức của một số ít nhà báo về lĩnh vực này còn hạn chế, phiến diện nên việc biểu dương hay phê phán còn hời hợt, công thức, ít hiệu quả, tính chiến đấu chưa cao…
Để báo chí tiếp tục đồng hành cùng công cuộc bảo vệ, phát huy giá trị di sản tốt hơn nữa, các chuyên gia cho rằng, cần có sự chung tay của nhà quản lý, nhà nghiên cứu văn hóa và cơ quan báo chí.
Tiến sỹ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao Thừa Thiên-Huế chia sẻ, kinh nghiệm của đơn vị này trong nhiều năm qua là tăng cường phối hợp, trao đổi thông tin giữa các cơ quan quản lý văn hóa, đơn vị bảo tồn, tu bổ di tích với các cơ quan thông tấn báo chí. Theo đó, báo chí là kênh thông tin đa chiều về các sự kiện, hoạt động liên quan đến quảng bá, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Mặt khác, báo chí còn chủ động góp phần thiết thực vào việc xây dựng, hoàn thiện các chủ trương, chính sách cũng như luật pháp liên quan đến di sản văn hóa. Vì vậy, cơ quan quản lý di sản và đơn vị trùng tu cần tạo mọi điều kiện thuận lợi để báo chí tiến hành tác nghiệp, trao đổi thông tin thường xuyên với báo chí và những người làm báo muốn bảo vệ tốt di sản văn hóa, cũng cần phải được trang bị đầy đủ những kiến thức, hiểu biết cơ bản liên quan đến lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa.
Đồng quan điểm, nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam Nguyễn Xuân Năng cũng cho rằng, cần tăng cường sự phối hợp, trao đổi thông tin giữa các cơ quan quản lý di sản văn hóa, đơn vị bảo tồn, tu bổ di tích với các cơ quan thông tấn báo chí. Cơ quan quản lý di sản văn hóa và các nhà báo phải tích cực tìm đến với nhau, tăng cường hợp tác đưa tin bài, giúp thông tin về di sản được lan tỏa kịp thời, rộng rãi; tổ chức các đợt tập huấn giúp người làm báo hiểu sâu, kỹ hơn về di sản văn hóa, từ đó nâng cao hiệu quả truyền thông về di sản.
Nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Trương Minh Tiến cho rằng, với đặc trưng sức mạnh truyền thông của báo chí trong thời đại 4.0, người làm công tác bảo tồn di sản phải xác định truyền thông qua báo chí là một trong những nhiệm vụ cần được đưa vào kế hoạch công tác hàng năm, hàng quý, hàng tháng của mình; gần gũi, cởi mở, tạo điều kiện cho lực lượng báo chí tiếp cận nhanh, chính xác, phản ánh hiệu quả nguồn thông tin. Cùng với đó, các cơ quan báo chí cũng cần phản ánh, bình luận kịp thời, đúng bản chất, tránh việc giật tít câu view, gây hiểu sai về sự việc…
Có thể nói, bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa là trách nhiệm của cơ quan quản lý và cả cộng đồng, trong đó có vai trò quan trọng của các cơ quan thông tấn báo chí. Vì vậy, công tác phối hợp chặt chẽ với các cơ quan báo chí, truyền thông chắc chắn sẽ đem lại hiệu quả hết sức to lớn trong sự nghiệp quảng bá, bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa.