Xử lý các dự án yếu kém: Bài học kinh nghiệm và hướng đi tiếp theo

Gỡ khó về cơ chế, dám làm, dám chịu trách nhiệm

Theo Tiến sỹ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, sau hơn 3 năm triển khai Quyết định số 14/QĐ-TTg của Thủ tướng phê duyệt Đề án xử lý các tồn tại yếu kém của một số dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ kém hiệu quả thuộc ngành Công Thương (Đề án 14), ngày 4/11/2021, Ban Chỉ đạo xử lý các tồn tại, yếu kém của các dự án trên thống nhất đưa 5 dự án ra khỏi "danh sách đen" 12 dự án chậm tiến độ, kém hiệu quả. Đây là kết quả khởi sắc có được từ nhiều nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, doanh nghiệp liên quan trong việc tháo gỡ khó khăn về cơ chế và tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Liên quan đến các dự án chậm tiến độ, kém hiệu quả của ngành Công Thương, hiện đã có 1 doanh nghiệp là DAP-1 Hải Phòng thuộc Tập đoàn Hóa chất Việt Nam cơ bản khắc phục các tồn tại yếu kém, sản xuất kinh doanh có lãi. Bốn dự án, doanh nghiệp khác thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (gồm Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Phú Thọ; Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Bình Phước; Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Dung Quất; Nhà máy sản xuất xơ sợi Polyester Đình Vũ) cơ bản không còn vướng mắc về cơ chế, chính sách thuộc thẩm quyền của cơ quan Nhà nước.

Thông tin về việc đưa 5 dự án trên ra khỏi “danh sách đen”, ông Hồ Sỹ Hùng, Phó Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cho biết, 5 dự án không còn vướng mắc về cơ chế, chính sách, đều bám sát các mục tiêu cụ thể là khắc phục thua lỗ, thậm chí có lãi, và đã được đưa ra khỏi danh mục theo dõi của Ban Chỉ đạo. Đây là một quá trình dài. Các dự án không còn khả năng khắc phục vì sản phẩm đưa ra không còn thị trường, không cạnh tranh được với các sản phẩm nhập khẩu, thì xử lý tài chính, cơ cấu vốn, giải pháp cuối cùng là phá sản.

Làm rõ hơn, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An cho hay, khó khăn của các dự án rất đa dạng như tổng mức đầu tư tăng, chi phí vay vốn cao, gặp vấn đề về thị trường, vướng tranh chấp hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu… Lãnh đạo Đảng, Nhà nước đã chỉ đạo rất sát sao và quyết liệt đối với các dự án này, Bộ Chính trị 2 lần nghe báo cáo tình hình, Quốc hội cũng có nghị quyết về vấn đề này. Trong quá trình xử lý các dự án, Chính phủ khóa trước và khóa này đã có tới 20 cuộc họp để chỉ đạo. Sự tham gia của các bộ, ngành gồm Công Thương, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tư pháp cũng rất sát sao. Các tổ chức tín dụng dưới sự lãnh đạo của Chính phủ và những nhà tài trợ vốn cho dự án cũng đã tham gia rất tích cực, kể cả các giải pháp liên quan đến chính sách như khấu hao…

“Chưa bao giờ chúng ta thấy các dự án nhận được sự chỉ đạo sát sao, thường xuyên, liên tục như vậy”, Thứ trưởng Đặng Hoàng An nói. Ông khẳng định, những vấn đề liên quan tới chính sách, cơ chế đã căn bản được tháo gỡ và đây cũng là cơ sở để báo cáo Bộ Chính trị xử lý bước đầu các dự án. Một số dự án đã được đưa ra khỏi danh mục và đã có khởi sắc thực sự.

Nói về nỗ lực giải quyết những tồn tại, yếu kém của các dự án thuộc Tập đoàn Hóa chất Việt Nam, ông Nguyễn Hữu Tú, Thành viên Hội đồng thành viên cho biết, Tập đoàn có 4 dự án, trong đó có 2 dự án phân bón urea với tổng công suất 1,06 triệu tấn; 2 dự án phân bón phức hợp DAP với tổng công suất 660.000 tấn. Những giải pháp Tập đoàn thực hiện ngay là rà soát lại toàn bộ chi phí không cần thiết để cắt giảm, hợp lý hóa quy trình sản xuất ở tất cả các khâu, ứng dụng công nghệ thông tin để tăng cường công tác quản trị… Với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, các bộ, ngành, năm 2021, các dự án đã có sự chuyển biến rõ nét so với năm 2020.

Dự án DAP-1 Hải Phòng đã đủ điều kiện để đưa ra khỏi danh sách 12 dự án, hiện tại kinh doanh bền vững. Tập đoàn tiếp tục chỉ đạo để đưa ra các phương án bảo toàn bền vững hơn nữa, bảo toàn vốn Nhà nước.

Ba dự án còn lại, đến năm 2021, dự án đạm Hà Bắc lần đầu tiên sau 5 năm đi vào vận hành và đã có lãi; dự án đạm Ninh Bình và dự án DAP số 2 Lào Cai cũng đã cắt lỗ hàng nghìn tỷ đồng.

Nêu ví dụ từ dự án có thể "đắp chiếu chết" là dự án Nhiệt điện Thái Bình 2 nhưng đến nay đã nhìn thấy sự hồi sinh và cả tương lai, khi đã đốt lửa lần đầu tổ máy số 1 ngày 23/3 vừa qua, hướng tới mục tiêu hòa lưới điện vào ngày 30/4 và đốt than lần đầu tổ máy 1 vào ngày 16/6 tới đây, ông Nguyễn Hùng Dũng, Thành viên Hội đồng thành viên Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) cho biết, đây là nỗ lực lớn không chỉ của PVN, của cán bộ, nhân viên trực tiếp làm việc tại công trường, mà có sự quan tâm, hậu thuẫn, hỗ trợ lớn, tạo niềm tin cho PVN có thể thực hiện thành công dự án này.

“Đối với các dự án còn lại, vai trò chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, của các bộ, ngành là rất quan trọng. Nếu không có sự chỉ đạo sát sao, có quyết định cụ thể và không có việc bảo vệ cho cán bộ thì không ai dám làm. Đến nay, chúng tôi tin rằng với sự quyết tâm của PVN, chắc chắn dự án sẽ về đích”, ông Nguyễn Hùng Dũng bày tỏ.

Hạn chế thấp nhất thiệt hại

Tiến sỹ Nguyễn Sĩ Dũng cho rằng, đối với các dự án, không có phương án tuyệt đối tốt, mà chỉ có phương án tối ưu, làm sao để xử lý với mức thiệt hại thấp nhất cho Nhà nước, đem lại hiệu quả tốt nhất có thể. Phần vốn Nhà nước nhiều khi xử lý rất khó, vì đụng chạm nhiều quy định khác nhau của pháp luật.

“Để xử lý dễ thì quan điểm là phải tìm cái tối ưu. Tôi nhớ khi tôi đi học ở Australia, chiều thứ 5 người ta bán tháo hàng hóa, hàng thực phẩm, ăn uống nếu không sẽ quá hạn. Phản ứng như vậy rất linh hoạt. Kể cả cho không hàng hóa thì cũng tiết kiệm được chi phí kho bãi. Việc chính là làm thế nào để thất thoát ít nhất”, ông Nguyễn Sĩ Dũng nêu quan điểm.

Đồng tình với quan điểm này, song Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Phan Đức Hiếu cũng cho rằng, đôi khi, có những dự án không có khả năng phục hồi thì phải tính đến phương án phá sản, thu hồi tài sản…

“Với tư duy của một nhà đầu tư, tôi thấy cách tiếp cận này rất hợp lý… Chúng ta đang cá thể hóa từng dự án, đánh giá kỹ từng dự án. Từ đó, có phương án tối ưu cho từng dự án”, ông Phan Đức Hiếu nói.

Theo vị đại biểu Quốc hội này, chúng ta không thể phá vỡ các nguyên tắc của quản trị doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp hay Luật Đầu tư và sử dụng vốn của doanh nghiệp. Khi xử lý các dự án, phải tính toán từng lợi ích cụ thể, cơ cấu lại chính bản thân dự án, giao trách nhiệm cho từng bên có liên quan, tiết giảm các chi phí để nâng cao hiệu quả. Thậm chí, tính đến cả phương án cơ cấu lại sản phẩm phù hợp, phục hồi đúng sản phẩm ban đầu nếu không có thị trường. Về dài hạn, sau khi khôi phục ở một giai đoạn nhất định, có thể tạo điều kiện thoái vốn hoàn toàn ra khỏi dự án.

Thông tin từ Phó Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp Hồ Sỹ Hùng cho thấy, trong danh mục 12 dự án đang nhiều tồn đọng, 5 dự án đã được đưa ra khỏi danh sách, 7 dự án đang còn vướng mắc về hợp đồng EPC (hợp đồng nhà thầu trọn gói đối với các dự án này) và xử lý chi phí tài chính do đầu tư tồn tích lại quá lớn. Cụ thể là dự án Nhà máy thép Thái Nguyên mở rộng, Nhà máy đóng tàu Dung Quất, Nhà máy đạm Ninh Bình, Nhà máy đạm Hà Bắc vướng mắc về hợp đồng EPC, ảnh hưởng đến xác định giá trị dự án đầu tư, giá trị của doanh nghiệp, quyền chủ động của nhà đầu tư có thể tiếp tục đầu tư bổ sung hoặc hoàn thiện thêm hay không… Hiện nay, các doanh nghiệp đang đàm phán và tiếp tục trao đổi với các nhà thầu.

Nếu không giải quyết được hai vướng mắc mấu chốt trên, sẽ không mở cho doanh nghiệp khả năng cạnh tranh trên cùng một mặt bằng so với các doanh nghiệp khác (tức là chi phí tài chính phải tương đương); doanh nghiệp cũng chưa chủ động hoạt động được các dây chuyền và quá trình sản xuất kinh doanh của mình.