'Cánh tay nối dài' đồng hành, bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam  

Trải qua 20 năm hình thành, vượt khó để phát triển, đến nay Trung tâm đã trở thành “mái nhà chung” nơi các nhạc sỹ, tác giả tin tưởng ủy thác và đồng hành, là “cánh tay nối dài” cho hoạt động quản lý nhà nước trong công tác thực thi bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam.

Hành trình 20 năm

Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam được thành lập ngày 19/4/2002 theo Công văn số 28/BTCCBCP-TCPCP ngày 18/4/2002 của Ban Tổ chức cán bộ (nay là Bộ Nội vụ) và Quyết định số 19/2002/QĐ ngày 19/4/2002 của Hội Nhạc sỹ Việt Nam.

Tròn 20 năm, đến nay Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam từng bước hoàn thiện, trở thành một tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả (trong lĩnh vực âm nhạc) hoạt động hiệu quả và có uy tín đối với các thành viên trong nước cũng như quốc tế. Đây cũng là “mái nhà chung” nơi các nhạc sỹ, tác giả tin tưởng ủy thác và đồng hành, là “cánh tay nối dài” cho hoạt động quản lý nhà nước trong công tác thực thi bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam, góp phần làm chuyển biến nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật, đưa pháp luật về sở hữu trí tuệ nói chung, quyền tác giả, quyền liên quan nói riêng từng bước đi vào đời sống xã hội, phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển, hội nhập của đất nước.

Là tổ chức phi lợi nhuận, trực thuộc Hội Nhạc sỹ Việt Nam, có tư cách pháp nhân độc lập, hoạt động theo quy định của pháp luật Việt Nam và Điều lệ Hội nhạc sỹ Việt Nam. 20 năm qua, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã làm tốt vai trò sứ mệnh trong việc quản lý, khai thác quyền tác giả được thành viên ủy quyền; cấp phép, thu và trả tiền nhuận bút, thù lao; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tác giả, nhạc sỹ là thành viên theo quy định của pháp luật.

Trung tâm cũng khuyến khích sáng tạo, góp phần phát triển văn hóa âm nhạc thông qua hoạt động xã hội nghề nghiệp; giúp cơ quan quản lý nhà nước trong việc hoạch định và thực hiện chính sách pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan; phối hợp phổ biến, tuyên truyền pháp luật; tổ chức hội thảo, hội nghị tập huấn về quyền tác giả, quyền liên quan; tham gia các hoạt động đối ngoại, tương trợ và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan...

Kể từ những ngày đầu vận hành và chính thức thành lập với số lượng thành viên ban đầu là 274 nhạc sỹ, đến nay, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam có gần 5.200 tác giả, phạm vi hoạt động trên cả nước, trụ sở chính tại Hà Nội, Chi nhánh phía Nam đặt tại TP Hồ Chí Minh, Văn phòng đại diện tại Đà Nẵng.

Tháng 7 năm 2009, Trung tâm trở thành thành viên chính thức của Liên minh quốc tế các Hiệp hội những nhà soạn nhạc và lời (CISAC), hoạt động đáp ứng được các tiêu chí chuyên nghiệp của quốc tế nhằm có đủ điều kiện và năng lực cho việc ký kết hợp tác song phương với các tổ chức bản quyền tương ứng trên thế giới.

Tính đến tháng 9/2022, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã ký thoả thuận ủy quyền với 86 tổ chức quản lý tập thể quyền, nhà sản xuất, nhà xuất bản có cùng lĩnh vực, với phạm vi điều chỉnh ở gần 160 quốc gia và vùng lãnh thổ. Thông qua các thỏa thuận này, Trung tâm hiện đang là tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả duy nhất tại Việt Nam, được quyền đại diện để quản lý và bảo vệ lợi ích của trên 4 triệu tác giả quốc tế tại lãnh thổ Việt Nam. Với các cam kết song phương và cơ chế phối hợp giữa Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam và các tổ chức quốc tế, quyền lợi của tác giả Việt Nam cũng được quản lý, bảo vệ tại các quốc gia tham gia ký kết.

Hiện nay, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đang thực hiện cấp phép và thu tiền sử dụng quyền tác giả âm nhạc ở trên 20 lĩnh vực sử dụng âm nhạc như: biểu diễn nghệ thuật, phát thanh - truyền hình, sản xuất chương trình truyền hình, sản xuất, phát hành bản ghi âm, ghi hình, phát hành trực tuyến, website và app âm nhạc, mạng xã hội, nhạc chuông nhạc chờ, sao chép quảng cáo, nhạc phim, phương tiện giao thông, các lĩnh vực dịch vụ có sử dụng nhạc tại các địa điểm kinh doanh như nhà hàng, khách sạn, resort, nhà hàng, phòng karaoke, quán bar, cà phê, phòng trà, siêu thị, cửa hàng, trung tâm thương mại, khu mua sắm, khu vui chơi, cơ sở chăm sóc sức khỏe - thể dục - thẩm mỹ, rạp chiếu phim…

Tính từ khi thành lập đến nay, tổng số tiền Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã thu được qua 20 năm (2002 - 2021) là trên 1.000 tỷ đồng, thực hiện nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà nước theo quy định gần 100 tỷ đồng.

Bộ phận pháp chế của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam thường xuyên thực hiện tư vấn, trợ giúp pháp lý cho nhiều tác giả trong hàng trăm vụ việc liên quan đến tranh chấp hoặc chuyển giao tác phẩm; tích cực và nhanh chóng giải quyết khiếu nại của các tác giả thành viên nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tác giả, giúp tác giả tìm hiểu các vấn đề pháp lý cần thiết trong hợp phát hiện có hành vi xâm phạm quyền tác giả hoặc các trường hợp như: xác nhận, xác minh tác phẩm, rà soát độc quyền, cập nhật tác phẩm, xác minh và điều chỉnh thông tin tên tác giả - tác phẩm để đảm bảo quyền nhân thân, quyền đứng tên tác phẩm; giải quyết khiếu nại liên quan đến sử dụng tác phẩm/quyền tác giả, tổ chức hòa giải khi có yêu cầu của các tác giả thành viên…

Nhạc sỹ Đinh Trung Cẩn - Tổng Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam cho biết, Trung tâm đã và đang thực hiện chi trả tác quyền cho các nhạc sỹ thành viên theo từng quý (3 tháng/lần). Cùng với việc đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả - chủ sở hữu tác phẩm, thời gian qua, Trung tâm đã nỗ lực rà soát thị trường sự dụng âm nhạc, đặc biệt là trên nền tảng số. Tích cực liên hệ, thuyết phục, đàm phán cùng các đơn vị sử dụng nhằm duy trì ổn định nguồn nhuận bút, thù lao sử dụng tác phẩm.

Bên cạnh đó, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam phối hợp với các Hội Văn học nghệ thuật ở Trung ương, khu vực và địa phương tuyên truyền, phổ biến các quy định về quyền tác giả, quyền liên quan đến các tác giả, hội viên. Qua đó, Trung tâm giúp các tác giả tìm hiểu quy định pháp luật, nâng cao ý thức tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp đối với các tác phẩm do mình sáng tác, sở hữu; duy trì hoạt động chăm sóc hội viên, thăm hỏi và hỗ trợ, giúp đỡ các nhạc sỹ bị bệnh nặng, bệnh hiểm nghèo, có hoàn cảnh khó khăn, tham gia các hoạt động từ thiện và an sinh xã hội...

Ngôi nhà chung của các nhạc sỹ  

Với nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung, tác giả của hàng trăm tác phẩm âm nhạc nổi tiếng, trong đó có ca khúc “Nhật ký của mẹ”, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Namgiống như một ngôi nhà, mà ở đó các nhạc sỹ có thể yên tâm làm việc và nhận được nhiều lợi ích từ bản quyền các tác phẩm của mình. Nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung cho biết, năm đầu tiên khi anh trở thành thành viên của Trung tâm, số tiền tác quyền anh nhận được là 9 triệu đồng, đối với anh, số tiền lúc đó món quà đặc biệt. Qua mỗi năm, anh lại bất ngờ với số tiền mà Trung tâm mang lại cho anh. Đến năm 2021, số tiền tác quyền anh nhận được lên đến hơn 1,2 tỉ đồng.

“Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã cho tôi niềm tin rằng mình sống được bằng nghề, từ đó tôi yên tâm và có thêm động lực để mình tiếp tục sáng tạo ra những tác phẩm hay hơn cống hiến cho xã hội. Số tiền tác quyền này sẽ còn được chi trả đến 50 năm sau khi tác giả mất, đó là di sản tôi để lại cho con cháu mình”, nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung chia sẻ.

Nhạc sỹ Hoài An bày tỏ, với anh và nhiều nhạc sỹ khác, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam là một chỗ dựa, không chỉ về vấn đề tinh thần, bảo vệ quyền lợi cho các nhạc sỹ, mà còn đảm bảo trang trải cuộc sống. “Trong 20 năm qua, số tiền tác quyền mà Trung tâm thu được và chi trả cho các nhạc sỹ gấp tăng từ vài chục đến vài trăm lần, tôi thấy quyền lợi của mình được bảo vệ ngoài sức mong đợi. Tôi và các nhạc sỹ rất yên tâm tiếp tục sáng tạo”, nhạc sỹ Hoài An nói.

Nhạc sỹ Văn Thao, con trai nhạc sỹ Văn Cao, tác giả bài Quốc ca Việt Nam chia sẻ, từ khi có Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, gia đình có tiền bản quyền các tác phẩm của nhạc sỹ Văn Cao, số tiền đó đủ để nuôi mẹ ông - vợ nhạc sỹ Văn Cao đến giờ và các con không phải đóng góp gì. Đó là mơ ước của nhạc sỹ Văn Cao từ xưa và bây giờ mơ ước đó đã trở thành hiện thực.

Không chỉ chi trả tiền tác quyền, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam còn là nơi để các nhạc sỹ tin tưởng gửi gắm làm giấy tờ pháp lý thay mặt các nhạc sỹ bảo vệ quyền tác giả cho các tác phẩm của mình. Đơn cử như trường hợp của nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung và câu chuyện bản quyền ca khúc “Vầng trăng khóc” là một ví dụ.  

Nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung kể, ca khúc “Vầng trăng khóc” được anh sáng tác nhạc và lời năm 2002, được nhiều ca sỹ trong nước hát. Từ năm 2008, trên internet đã lần lượt xuất hiện các phiên bản ca khúc “Vầng trăng khóc” của các ca sỹ nước Lào, Campuchia, Thái Lan và Trung Quốc. Cứ mỗi lần như vậy Nguyễn Văn Chung lại bị nghi là đạo nhạc. Anh rất bức xúc và đã nhờ Trung tâm hỗ trợ gửi đơn lên Liên minh quốc tế các Hiệp hội những nhà soạn nhạc và lời (CISAC), sau đó, CISAC và Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã rà soát và khẳng định phiên bản “Vầng trăng khóc” xuất hiện ở Việt Nam đầu tiên, từ đó công nhận bản quyền và trả lại danh dự cho nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung.

Nhạc sỹ Hoài An cũng chia sẻ, đối với người làm sáng tạo, việc tự mình phải đi lấy tiền bản quyền, gặp gỡ các trung tâm sử dụng nhạc của mình nhưng không có thiện chí rất đau lòng. Bản thân anh từng gặp trường hợp khó chịu đến mức anh muốn bỏ luôn. Từ khi gia nhập VCPMC thì anh đã không cần làm việc đó.

Không chỉ Nguyễn Văn Chung, Hoài An, mà thời gian gần đây, nhiều vụ việc liên quan đến việc xâm phạm bản quyền tác phẩm khiến cho các tác giả bức xúc cũng được Trung tâm hỗ trợ giải quyết để đòi quyền lợi hợp pháp, chính đáng cho các nhạc sỹ.

Phó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, chia sẻ năm 2015, để xây dựng chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, ông cùng các đồng nghiệp đến Vương quốc Anh khảo sát các trung tâm bảo vệ bản quyền và nhận thấy các trung tâm bản quyền ở đây, đặc biệt là bảo vệ bản quyền tác giả âm nhạc rất phát triển. Khi đó, ông hiểu rằng, để có được ngành công nghiệp âm nhạc phát triển, phủ sóng khắp thế giới, các trung tâm bảo vệ bản quyền ở Anh đã thực hiện rất tốt việc bảo vệ quyền lợi cho các nhạc sỹ, cho những người làm âm nhạc.

Doanh thu xuất khẩu trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa sáng tạo của Anh thời điểm đó là 80 tỉ bảng, trong đó âm nhạc đóng vai trò hết sức quan trọng. Khi đó, ông và các đồng nghiệp ao ước, về Việt Nam có thể xây dựng được ngành công nghiệp văn hóa phát triển, mà hạt nhân là bản quyền tác giả để từ đó nuôi dưỡng được những đam mê, ngọn lửa nhiệt huyết của các tài năng sáng tạo, để các tài năng sáng tạo khi tỏa sáng, giúp cho nghệ thuật của chúng ta phát triển, giúp đời sống văn hóa đất nước thực sự trở thành nền tảng tinh thần cho xã hội.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Hoài Sơn, đây cũng là lý do khi xây dựng chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa, ông và các đồng nghiệp lại mong muốn có nhiều hơn nữa trung tâm bảo vệ bản quyền, không chỉ trong âm nhạc mà ở các lĩnh vực khác, để các nghệ sỹ thực sự sống được bằng nghề của mình, tiếp tục đầu tư, sáng tạo ra các tác phẩm để truyền cảm hứng cho toàn xã hội bằng các giai điệu cuộc sống, bằng giá trị của xã hội…

Nhìn lại chặng đường phát triển của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam Đỗ Hồng Quân đánh giá, đó là một thành tích thần kỳ, chưa từng xuất hiện trong công cuộc đổi mới trên lĩnh vực bản quyền, bảo vệ quyền tác giả và lợi ích chính đáng của những người sáng tạo nghệ thuật. Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Hồng Quân, đây là mẫu hình ảnh cho sự quyết liệt, dũng cảm trong việc đảm nhận vai trò thực thi, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người sáng tạo, là tấm gương trong công cuộc đổi mới đất nước để giữ và lan tỏa giá trị tài năng của những người lao động, sáng tạo văn học nghệ thuật nói chung, trong đó có âm nhạc.