'Rước nước, tế cá' trong lễ hội đầu Xuân ở đền Trần

Điểm mới của lễ hội Khai ấn đền Trần tại Nam Định Xuân Giáp Ngọ 2014 là việc khôi phục lại các nghi lễ rước nước, tế cá truyền thống vốn đã mai một hơn một thế kỷ qua. Tại lễ hội, những nghi lễ này trở thành một trong những nội dung chính. Nghi lễ có ý nghĩa là tri ấn tổ tiên nhà Trần, một Vương triều khởi nghiệp từ nghề chài lưới, gắn với sông nước.


Mỗi năm, tại Khu di tích đền Trần (phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định) thường có hai kỳ lễ hội. Thứ nhất là lễ hội đầu Xuân, diễn ra trong 3 ngày từ 14-16 tháng Giêng, trong đó ngày 15 tháng Giêng là ngày đại lễ. Kỳ lễ hội thứ hai là Lễ hội tháng Tám (tưởng nhớ ngày mất của Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn). Sau này lễ hội vào tháng Tám được các cấp chính quyền thống nhất là lễ hội truyền thống Trần Hưng Đạo.

Ông Nguyễn Văn Thư, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Nam Định cho biết: Trong lễ hội đầu Xuân, ngoài tế lễ, khai ấn, phát ấn còn có nghi lễ rước nước, tế cá. Đây là nghi lễ rất quan trọng nhưng đã bị lãng quên, mai một trong hơn 100 năm qua. Để bảo tồn các nghi lễ truyền thống, đặc biệt là lễ hội đầu Xuân đền Trần theo đúng phong tục truyền thống, vừa qua Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định và UBND thành phố Nam Định tiến hành nghiên cứu, phục dựng nghi lễ rước nước, tế cá. Việc nghiên cứu, phục dựng được dựa trên ghi chép của các thư tịch cổ, tham khảo đóng góp của những người cao tuổi trong làng về những nghi lễ có ở lễ hội Khai ấn đền Trần trước đây.

Theo các bậc cao niên ở thôn Tức Mạc và thôn Đại Bái, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, các đây hơn 100 năm trong lễ hội đền Thượng (đền Thiên Trường) bao giờ cũng có nghi thức rước nước và có lệ tế cá. Hội rước nước được tổ chức rất chu đáo vào ngày 15 tháng Giêng.

Ngay từ buổi sáng, dân làng tề tựu tại đền làm lễ. Người được cầm bình đi lấy nước thay mặt dân làng đưa bình ra kiệu rồi phủ một tấm vải đỏ thắm lên trên. Người này được dân làng chọn từ trước và phải là người khỏe mạnh, có đạo đức, con cháu đầy đủ, trong năm gia đình không có chuyện buồn. Khi được dân làng chọn cử, người sẽ thực hiện việc lấy nước phải ăn chay, lên đền ở hàng tuần trước ngày mở hội.

Tại lễ rước, đoàn rước nước gồm có cờ, biểu đi trước, chiêng trống, đội bát âm, kiệu thánh với đoàn tế và dân làng đi theo sau. Từ đền, đoàn rước tiến thẳng lên ngã ba sông Hồng ở đoạn Hữu Bị khoảng 3 km. Tại bến sông, chỗ lấy nước, dân làng đã bố trí các thuyền được trang trí cờ hoa.

Đoàn rước ra tới nơi, thuyền nhổ neo đưa mọi người ra giữa sông rồi dừng lại làm lễ. Theo nhịp trống chiêng, những gáo nước trong giữa dòng được múc lên, long trọng đổ vào bình qua lần vải. Khi bình đầy nước, chiếc bình được chuyển lên kiệu và đoàn rước nước theo đường cũ trở về đền. Nước được múc chuyển vào các bát đưa lên ban thờ và lúc này dân làng tổ chức tế.

Sáng 16 tháng Giêng, dân làng tổ chức tế cá. Cá gồm một đôi cá triều đẩu (cá quả) và long ngư (cá chép), mỗi con nặng khoảng 2 kg. Đây là những con cá sống, khỏe mạnh, được dựng trong thùng sơn đỏ, đặt trước bát nhang công đồng. Buổi tế cá diễn ra từ sáng đến trưa, sau đó cá được rước đi phóng sinh ở sông Hồng.

Theo Ban tổ chức, tại lễ hội năm nay sẽ diễn ra vào sáng 12 tháng Giêng (tức ngày 11/2), nhân dân phường Lộc Vượng sẽ tổ chức rước kiệu từ đền Cố Trạch ra giếng cổ, ao thả cá; thực hiện nghi thức lấy nước, đánh bắt cá, rước nước, rước cá về đền Thiên Trường và tổ chức nghi lễ dâng nước, tế cá tại đây. Sau đó, cá sẽ được đưa đi phóng sinh ở sông Hồng, tại khu vực phà Hữu Bị (thuộc địa bàn xã Mỹ Trung, huyện Mỹ Lộc).

Do lễ hội khai ấn diễn ra vào ngày 15 tháng Giêng, nghi lễ rước nước, tế cá sẽ được tổ chức vào sáng 12 tháng Giêng nhằm giãn lượng khách và Ban tổ chức có điều kiện phục vụ du khách tốt hơn.

Nghi lễ rước nước, tế cá có trong nhiều lễ hội ở vùng đồng bằng Bắc bộ. Đây là nghi lễ khuyến nông, khuyến ngư, cầu mong mưa thuận gió hòa của cư dân nông nghiệp lúa nước. Nhưng đối với lễ hội đền Trần, ngoài ý nghĩa trên, ý nghĩa quan trọng nhất của nghi lễ rước nước, tế cá là tri ân tổ tiên nhà Trần, một Vương triều khởi nghiệp từ nghề chài lưới, gắn với sông nước. Cá tế xong không đem giết thịt mà được đưa đi phóng sinh tại sông Hồng.

Theo ông Nguyễn Văn Thư, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Nam Định: Việc phục dựng nghi lễ rước nước, tế cá tại Khu di tích đền Trần còn có ý nghĩa nhớ về một nghề nổi tiếng của làng Tức Mạc, đó là nghề nuôi cá giống, cá thịt nổi tiếng một thời ở khu vực miền Bắc.


Nguyễn Trường