Từ ngày 1/4, Tổng cục Thống kê (TCTK) đã ra quân Điều tra dân số và nhà ở (DS&NO) giữa kỳ.
Nếu như Tổng điều tra DS&NO được tiến hành 10 năm một lần thì 2014 là năm đầu tiên, TCTK điều tra, cập nhật thông tin vào giữa kỳ, sau 5 năm - kể từ năm 2009 với mẫu chọn có quy mô lớn nhằm nâng cao tính xác thực của số liệu trên toàn quốc.
Phóng viên báo Tin Tức đã cuộc trao đổi với TS.Nguyễn Bích Lâm (ảnh), Tổng cục trưởng TCTK (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) xung quanh vấn đề này.
´Thưa ông, cuộc điều tra giữa kỳ lần này có chọn mẫu quy mô lớn để phục vụ cho mục tiêu như thế nào?
Đúng 7 giờ sáng ngày 1/4, cục thống kê của 63 tỉnh, thành đã bắt tay vào cuộc điều tra theo phương án điều tra tại các địa bàn đã được chọn. Từ bước rà soát địa bàn, cập nhật sơ đồ, bảng kê đến khi kết thúc bàn giao phiếu của các tỉnh là trong vòng 21 ngày.
Cuộc điều tra giữa kỳ lần này phải đảm bảo 3 mục tiêu: Thứ nhất, thu thập số liệu về DS&NO trên phạm vi cả nước làm cơ sở để đánh giá các chương trình quốc gia về DS&NO. Qua đó, đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội thời kỳ 2011 - 2015; xây dựng chính sách, kế hoạch DS&NO phục vụ lập Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội thời kỳ 2016 - 2020... Thứ hai là cập nhật số liệu về quy mô dân số đến cấp huyện 5 năm sau Tổng điều tra DS&NO năm 2009. Thứ ba là cung cấp dàn mẫu cho các cuộc điều tra thống kê đối với hộ dân cư.
Trong những năm giữa của các kỳ tổng điều tra trước đây, chúng ta cũng tiến hành các cuộc điều tra nhưng với qui mô nhỏ hơn, chỉ tập trung vào lĩnh vực dân số. Còn cuộc điều tra này được thực hiện với quy mô chọn mẫu lớn, triển khai với 5% số hộ trên cả nước (khoảng 1,12 triệu hộ), tập trung vào nhiều nội dung lớn, trong đó có lĩnh vực nhà ở, phạm vi trải rộng hầu hết các xã, phường, thị trấn cả nước.
´Phương pháp điều tra lần này có gì mới so với trước, thưa ông?
Vào tháng 10/2014, TCTK sẽ có báo cáo sơ bộ và cuối năm có báo cáo chính thức. Sau khi có kết quả, ngành thống kê sẽ phối hợp với các bộ, ngành liên quan nghiên cứu, phân tích chuyên sâu để cung cấp cơ sở dữ liệu cho Chính phủ.
TCTK đặt ra mục tiêu xây dựng phương án điều tra lần này phải có tính hiệu quả cao; rút ngắn thời gian xử lý và cung cấp số liệu; mở rộng nội dung nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của các cấp, các ngành. Bên cạnh đó, còn phải đáp ứng yêu cầu cung cấp số liệu về quy mô dân số cho hơn 700 huyện trong cả nước, bảo đảm nhu cầu nghiên cứu và phân tích sâu về các chỉ tiêu nhân khẩu học của dân cư. Cuộc điều tra lần này giữ nguyên ranh giới địa bàn điều tra từ kết quả Tổng điều tra DS&NO năm 2009 để thiết kế mẫu đại diện cấp huyện. Tuy nhiên, để tăng hiệu quả thiết kế mẫu, giảm thiểu sai số chọn mẫu, điều tra DS&NO giữa kỳ 2014 không thực hiện điều tra tất cả các hộ trong địa bàn như các cuộc điều tra về dân số trước đây mà chỉ chọn điều tra 30 hộ/1 địa bàn.
Theo đó, có hai phương pháp điều tra để ước tính quy mô dân số đến cấp huyện đã được TCTK xem xét và nghiên cứu. Phương pháp thứ nhất là thiết kế mẫu và xây dựng chỉ tiêu thu thập để ước tính dân số trực tiếp suy rộng từ kết quả điều tra mẫu. Phương pháp thứ hai là thiết kế mẫu và xây dựng chỉ tiêu thu thập để ước tính dân số gián tiếp dựa trên các chỉ tiêu biến động dân số và áp dụng phương trình cân bằng dân số.
Qua thực tế nghiên cứu và khuyến nghị từ các chuyên gia trong nước và quốc tế thì việc ước tính quy mô dân số bằng phương pháp thứ nhất, nghĩa là trực tiếp suy rộng từ kết quả điều tra mẫu rất tốn kém, mức độ rủi ro cao, sai số điều tra lớn. Trong khi đó với phương pháp thứ hai ước tính dân số gián tiếp áp dụng phương trình cân bằng dân số là khá hiệu quả. Chính vì thế, nội dung điều tra, đối tượng điều tra, phương pháp phỏng vấn của cuộc điều tra này cũng được thiết kế dựa trên cơ sở ước tính dân số bằng phương pháp gián tiếp.
´Ông đánh giá ra sao về sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và người dân trong việc thu thập số liệu sao cho hiệu quả?
Sự hợp tác chính quyền địa phương, người dân là yếu tố quan trọng quyết định chất lượng điều tra. Chất lượng điều tra sẽ phụ thuộc vào 3 nhóm: Người cung cấp thông tin - các hộ cung cấp đúng thì cơ quan thống kê mới có số liệu xác thực. Nhóm thứ hai là phụ thuộc năng lực và tính trách nhiệm công việc của điều tra viên; tổ trưởng và giám sát viên. Cuối cùng là phụ thuộc vào công tác xử lý tính toán, công bố số liệu của của ngành thống kê. Việc điều tra, tổng hợp sẽ được ngành thống kê thực hiện theo đúng Luật Thống kê, đảm bảo tính bảo mật cho người dân.
Điểm khác biệt của cuộc điều tra lần này là thống nhất thành lập các đội thực hiện thu thập thông tin theo phương pháp cuốn chiếu, tức là làm hết địa bàn này chuyển sang địa bàn khác. Đối với điều tra viên phải làm tốt phương châm “5 đúng”; đó là: đến đúng hộ, gặp đúng người, hỏi đúng câu, ghi đúng mẫu và nộp đúng hạn.
Trân trọng cảm ơn ông!
Minh Phương (thực hiện)