Các công trình thủy lợi đang bộc lộ những tồn tại khi tình trạng xâm mặn, triều cường gây ngập úng đã tác động ngày càng lớn đến đời sống và sản xuất nông nghiệp của nhân dân tại nhiều tỉnh, thành vùng đồng bằng sông Cửu Long. Chưa phát huy hiệu quảTheo thông tin từ ngành nông nghiệp các tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long, trong những năm gần đây, hiện tượng nước dâng gây tràn ngập hệ thống đê sông và đê kênh mương các cấp rất trầm trọng. Theo quan trắc, khảo sát mực nước biển các năm qua cho thấy, đỉnh triều cường năm sau đều cao hơn năm trước, kèm theo đó là thiệt hại diện tích đất sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp cũng tăng theo.
Anh Trần Văn Thành, ấp Sáu Thử, xã Đại Ân 1, huyện Cù Lao Dung, tỉnh Sóc Trăng đầu tư nuôi tôm theo mô hình mía - tôm thu lợi ích kinh tế khá cao. |
Huyện Cù Lao Dung và các cù lao nhỏ của huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng, mặc dù có nền đất phù sa, có nước ngọt quanh năm, có lợi thế rất lớn về cây ăn trái, mía, nuôi trồng thủy sản… nhưng hiện đang đối mặt với nguy cơ nhiễm mặn và ngập úng trên toàn vùng nếu không được đầu tư đúng mức về thủy lợi. Trong đợt triều cường tháng 10 vừa qua, theo thống kê của UBND huyện huyện Cù Lao Dung, 76 đoạn đê, bờ bao đã bị vỡ với tổng chiều dài trên 300 m; gây ngập úng gần 900 ha mía, thủy sản, hoa màu và hơn 140 căn nhà; làm sập và ngập nhiều đoạn đường… với tổng thiệt hại lên đến hơn 1,5 tỷ đồng.
Ông Hồ Thanh Kiệt, Trưởng phòng NN&PTNT huyện, cho biết: “Hệ thống thủy lợi bị bồi lắng rất nhiều, chưa khép kín nên việc sản xuất nông nghiệp luôn phải theo con nước triều. Hiện huyện chỉ có khoảng 110 km đê sông và biển, nhưng nếu khép kín toàn bộ thì cần tới 1.000 km bờ bao và cần một số vốn rất lớn để đầu tư trong khi nguồn ngân sách của tỉnh lại eo hẹp. Năm năm trở lại đây, triều cường dâng ngày càng cao đã khiến nhiều bờ bao không còn theo kịp”.
Hiện huyện Cù Lao Dung đang chuyển đổi từ cây mía sang nuôi tôm và năm 2014 đã có hơn 417 ha chuyển sang nuôi tôm theo chủ trương của tỉnh để phù hợp với tình hình biến đổi khí hậu (BĐKH). Tuy nhiên, theo các hộ dân nuôi tôm, việc nuôi trồng hiện gặp rất nhiều khó khăn như: Độ mặn không ổn định, con giống không đảm bảo và đặc biệt là hệ thống thủy lợi và nguồn điện không đáp ứng nhu cầu. “Hiện tại, hệ thống thủy lợi còn chưa đáp ứng yêu cầu nuôi tôm mà nếu theo quy hoạch đến năm 2020 sẽ chuyển 2.000 ha trồng mía sang nuôi tôm thì phải cần khoảng 50 tỷ đồng đầu tư cho hệ thống thủy lợi. Đây là số tiền rất lớn trong khi ngân sách của tỉnh rót xuống địa phương mỗi năm chỉ vài tỷ đồng”, ông Kiệt nói.
Theo đánh giá của Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam, các tỉnh thành vùng ĐBSCL đều bị ngập do lũ, triều, mưa lớn, nguồn nước bị ô nhiễm; xói lở ven sông, ven biển và kênh rạch… năm sau thường cao hơn năm trước và ngày càng nghiêm trọng. Đặc biệt, đợt triều cường vừa qua, hầu hết các quận, huyện của TP Cần Thơ đều bị ngập; ngay các quận trung tâm như Ninh Kiều, Bình Thủy ngập sâu nhất tới 40 - 50 cm với thời gian ngập khoảng 2 - 3 giờ... Điều này thể hiện sự yếu kém và chưa phát huy được hiệu quả của hệ thống đê bao, công trình thủy lợi đã được đầu tư xây dựng trong thời gian vừa qua.
Nâng cao vai trò quản lýHiện toàn vùng ĐBSCL có khoảng 1.143 cống vừa và lớn, những cống có quy mô rất lớn như cống Láng Thé (liên tỉnh Trà Vinh - Vĩnh Long) rộng 100 m, cống đập cao su phân lũ, chậm lũ Tha La, Trà Sư...; trên 90.000 km kênh mương với hơn 21.400 km kênh chính… là hệ thống thủy lợi chiến lược để phân phối nước, điều tiết lũ, phòng chống thiên tai, xâm mặn cho các tỉnh vùng ĐBSCL. |
Ngay từ năm 2005, Chính phủ đã rất quan tâm đến việc xây dựng, tổ chức quản lý khai thác hệ thống công trình thủy lợi vùng ĐBSCL. Do vậy, Bộ NN&PTNT đã triển khai, củng cố tổ chức quản lý khai thác hệ thống công trình thủy lợi thông qua việc thành lập ba Hội đồng quản lý hệ thống thủy lợi liên tỉnh: Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên và Quản Lộ - Phụng Hiệp, đồng thời ban hành quy chế hoạt động của các hội đồng. Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia ngành thủy lợi, hội đồng quản lý hệ thống các công trình thủy lợi liên tỉnh đã không phát huy vai trò mặc dù thành viên tham gia hội đồng có đại diện của các cơ quan quản lý thủy lợi ở các địa phương.
Trong hội thảo “Liên kết vùng ĐBSCL trong tái cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng” diễn ra ngày 17/10, đại diện tỉnh Sóc Trăng đã thẳng thắn chỉ ra việc đầu tư và vận hành một số công trình thủy lợi, trong một số trường hợp vận hành, khai thác nguồn nước giữa các tỉnh không thống nhất, không theo nguyên tắc đôi bên cùng có lợi, gây thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp của địa phương.
Mặt khác, đối với hệ thống công trình thủy lợi ở các tỉnh, việc quản lý trong những năm qua hiệu quả không cao do đội ngũ cán bộ quản lý khai thác mỏng, trình độ còn hạn chế. Theo báo cáo của các tỉnh trong vùng ĐBSCL, lực lượng chuyên trách quản lý các công trình thủy lợi chỉ vào khoảng 750 người, trong đó số chưa qua đào tạo chiếm tới 34%. Chính vì vậy, nhiều công trình thủy lợi, đặc biệt là hệ thống kênh mương chưa được quản lý, bảo vệ chặt chẽ làm nảy sinh tình trạng lấn chiếm, vi phạm hành lang an toàn đang xảy ra tại các tỉnh vùng ĐBSCL.
Trước tình hình BĐKH, vai trò những công trình thủy lợi mang quy mô lớn, liên tỉnh càng quan trọng hơn bao giờ hết. Làm sao tổ chức quản lý hiệu quả các công trình này, đảm bảo lợi ích cho toàn vùng ĐBSCL là vấn đề được đặt ra. Mặc dù vấn đề này, trong quy hoạch thủy lợi ĐBSCL giai đoạn 2012-2020 và định hướng đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt các giải pháp phi công trình.
Mới đây, Tổng cục Thủy lợi vừa triển khai đề án tái cơ cấu ngành thủy lợi cho các tỉnh vùng ĐBSCL. Theo đó, sẽ tập trung phát triển thủy lợi nội đồng, gắn với xây dựng nông thôn mới; củng cố các tổ chức quản lý khai thác công trình thủy lợi; phát triển nền nông nghiệp chủ động tưới, tiêu theo hướng hiện đại, đẩy mạnh trên diện rộng các giải pháp tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho các cây trồng cạn chủ lực; phát triển hạ tầng thủy lợi phục vụ vùng thâm canh nuôi trồng thủy sản với đối tượng nuôi chủ lực ở ĐBSCL.
Tập trung rà soát quy hoạch
Việc tái cơ cấu ngành thủy lợi sẽ giúp vùng ĐBSCL góp phần nâng cao năng lực phòng chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu, góp phần hiện đại hóa cơ sở hạ tầng nông nghiệp, nông thôn và xây dựng nông thôn mới. Thời gian tới ngành thủy lợi cần tập trung rà soát lại quy hoạch; tăng cường xây dựng cơ chế chính sách. Trong đó điều chỉnh lại đầu tư và thúc đẩy hợp tác công - tư có sự tham gia của tư nhân, nhân dân trong quản lý, khai thác vận hành công trình thủy lợi. Cầntập trung cho khoa học công nghệ phục vụ trong việc nghiên cứu, dự báo tác động của BĐKH để phát triển, tăng cường nâng cao năng lực bộ máy ngành, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tuyên truyền, nâng cao nhận thức và tăng cường hợp tác quốc tế dự báo.
Ông Hoàng Văn Thắng, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT
Cần nghiên cứu giống thích ứng
Định hướng phát triển nền nông nghiệp công nghệ cao ở vùng này thời gian tới dưới tác động của BĐKH là: cần nghiên cứu giống thích nghi về cây trồng, vật nuôi, thủy sản trong điều kiện nước ngập và xâm nhập mặn. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu việc sử dụng hiệu quả cao nguồn nước trong nông nghiệp; nghiên cứu hiệu quả sử dụng dinh dưỡng của cây trồng, gia súc và thủy sản thích ứng với biến đổi khí hậu; nghiên cứu vai trò của các hệ thống canh tác tích hợp về mặt sinh thái môi trường và kinh tế - xã hội đóng góp vào nông nghiệp bền vững; nghiên cứu ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp theo hướng thích ứng với BĐKH. Những nghiên cứu, ứng dụng này nhằm tạo ra sản phẩm hàng hóa nông nghiệp chất lượng cao phục vụ xuất khẩu dưới tác động của BĐKH đối với ĐBSCL.
Giáo sư Tiến sĩ Lê Quang Trí, Viện Nghiên cứu BĐKH - Đại học Cần Thơ
Không có khả năng chủ động tưới tiêu
Hiện tại các công trình thủy lợi của tỉnh chỉ khép kín được khoảng 5% do vậy việc sản xuất nông nghiệp vẫn phụ thuộc hoàn toàn vào nước triều lên xuống, không có khả năng chủ động tưới tiêu để chống chịu với ngoại cảnh khắc nghiệt. Thực trạng này kéo theo việc chuyển đổi cây trồng để phù hợp với tình hình BĐKH cũng đang gặp khó khăn và đây cũng là khó khăn chung của các tỉnh vùng ĐBSCL.
Ông Đào Duy Sự, Phó Chánh văn phòng Sở NN&PTNT tỉnh Sóc Trăng |