Ngăn tác hại của thuốc lá 'mới' - Bài 2: Đề xuất các giải pháp ‘mạnh tay’

Nhìn từ kinh nghiệm quốc tế

Về các quy định trong phòng chống tác hại của thuốc lá của Việt Nam hiện nay, theo ông Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), Việt Nam đã có Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, các văn bản chỉ đạo như: Quyết định 5/TTg của Thủ tướng Chính phủ về Chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030; kết luận của Ủy ban Xã hội về phiên giải trình trách nhiệm quản lý Nhà nước về phòng chống tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; Công điện số 47 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng…

Bên cạnh đó là các biện pháp giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá tại Việt Nam gồm: Tăng thuế thuốc lá, ngăn ngừa sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới; tăng cường thực hiện môi trường không khói thuốc; tăng cường cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm thuốc lá; hỗ trợ cai nghiện thuốc lá; quy định cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá.

Tuy nhiên, việc thực hiện các quy định đang gặp nhiều khó khăn. Đơn cử như nhiều nơi, lãnh đạo các cơ quan, đơn vị chưa quan tâm tới việc thực hiện môi trường không khói thuốc; tại nhiều nơi công cộng, việc hút thuốc chưa thực hiện nghiêm theo các quy định tại các nhà hàng, quán cà phê… Đặc biệt, hoạt động thanh, kiểm tra và xử phạt vi phạm liên quan đến việc sử dụng và buôn bán thuốc lá chưa được các bộ, ngành, địa phương thực hiện thường xuyên. Bên cạnh đó, thuế thuốc lá của Việt Nam vẫn đang quá thấp, khiến việc mua bán, sử dụng vẫn dễ dàng.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết: Hiện nay, thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ đối với sản phẩm thuốc lá của Việt Nam chỉ chiếm ,8%, thấp hơn nhiều so với khuyến cáo của WHO là 70-75% giá bán lẻ. Bên cạnh đó, khả năng tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá rất dễ dàng, thuốc lá được bán ở khắp mọi nơi làm cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam càng gặp khó khăn.

Chia sẻ về kinh nghiệm của các nước trong ngăn chặn tác hại của thuốc lá, nhất là thuốc lá mới, TS. Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) cho biết: Hiện đã có 40 quốc gia và vùng lãnh thổ cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Tại ASEAN, có Brunei, Campuchia, Lào, Singapore và Thái Lan đã ban hành lệnh cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Trong khi đó, Indonesia, Malaysia và Philippines là những quốc gia đã nhượng bộ trước áp lực của ngành công nghiệp thuốc lá, cho phép bán và quảng cáo các sản phẩm gây hại và gây nghiện này đang gặp nhiều khó khăn trong việc ứng phó với tình trạng hút thuốc điện tử ở giới trẻ.

Theo TS. Ulysses Dorotheo, Việt Nam nên xem xét bài học từ các nước khi quyết định cấm hay quản lý các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng khuyến nghị Việt Nam tăng thuế thuốc lá bằng cách bổ sung một khoản thuế cụ thể vào mức thuế hiện tại, bắt đầu từ 5.000 VND (0,20 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2026 và tăng lên đến 15.000 VND (0,59 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2030. Điều này sẽ làm cho giá thuốc lá tăng lên để hạn chế người sử dụng thuốc lá và khuyến khích mọi người bỏ thuốc.

Bà Bungon Ritthiphakdee, nhà sáng lập và Cố vấn cấp cao SEATCA cho biết, việc áp dụng thuế thuốc lá giúp các quốc gia đạt được 3 lợi ích lớn: Giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá; tạo ra nguồn thu thuế cao hơn để phân bổ cho các mục tiêu ưu tiên phát triển khác của Chính phủ; tạo nguồn thu bổ sung để tài trợ cho các chương trình phòng chống tác hại của thuốc lá và nâng cao sức khỏe.

Nỗ lực đề xuất các giải pháp

Bộ Y tế đang vào cuộc mạnh mẽ trong kiểm soát tác hại của thuốc lá khi những hậu quả của thuốc lá, thuốc lá mới đang gia tăng ở mức báo động. Từ khuyến nghị của WHO và kinh nghiệm các nước, Bộ Y tế đang đề xuất lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá, đảm bảo đến năm 2030, mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO.

Đặc biệt, Bộ Y tế đề xuất Chính phủ trình Quốc hội kịp thời ban hành quy định cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo, sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để ngăn chặn việc sử dụng trở nên phổ biến hơn.

Dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định số 77 về quy định chi tiết thi hành Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá cũng đang được xây dựng, trong đó sửa các nội dung về cảnh báo trên bao bì thuốc, cấm hút thuốc hoàn toàn trong nhà, vấn đề cai nghiện thuốc lá… để đạt hiệu quả cao hơn.

Bà Tan Yen Lian, cán bộ Quản lý Thông tin và Dữ liệu của SEATCA nhấn mạnh: "Ngoài việc áp dụng thuế thuốc lá và cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, Việt Nam cũng cần bảo vệ bộ máy và các chính sách phòng chống tác hại của thuốc lá khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Hiện đã có 8 nước trong ASEAN đã có luật để bảo vệ các chính sách y tế công cộng của họ khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Việt Nam cũng nên xây dựng và thực hiện chính sách quốc gia về cách Chính phủ tránh các tương tác không cần thiết với ngành công nghiệp thuốc lá".

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn, Bộ Y tế cũng kêu gọi các tổ chức, cá nhân, cơ quan truyền thông cùng chung tiếng nói với Bộ Y tế, Chính phủ, các chuyên gia và Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á đề xuất Quốc hội sớm ban hành Nghị quyết cấm sản xuất, nhập khẩu, quảng bá, lưu hành, sử dụng thuốc lá mới, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vì sức khoẻ của người dân.

Tại phiên chất vấn Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV vừa qua, vấn đề thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cũng làm “nóng” nghị trường khi có nhiều đại biểu Quốc hội, cử tri quan tâm đến tác hại của các loại sản phẩm này. Tại nghị trường, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan đã dẫn chứng trực tiếp cho các đại biểu bằng việc mang tới các sản phẩm thuốc lá điện tử. Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết: Trước kia, khi xây dựng Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, thực tế chưa xuất hiện các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng... Gần đây, các sản phẩm này xuất hiện nhiều trên thị trường, số người sử dụng thuốc lá nung nóng và thuốc lá điện tử tăng nhanh, tiềm ẩn nhiều nguy hại, nhất là giới trẻ.

Qua việc lấy ý kiến của các bộ, ngành, đa phần các ý kiến ủng hộ Bộ Y tế đề nghị Chính phủ báo cáo Quốc hội có giải pháp cấm sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Bộ Y tế đã đánh giá tác động, công bố tác hại của các sản phẩm này, đó là giải pháp căn cơ cũng như cung cấp bằng chứng và căn cứ pháp lý để Chính phủ quyết định.

Bộ trưởng Đào Hồng Lan cũng đề xuất cần phải có giải pháp mạnh mẽ hơn để giải quyết tình trạng buôn bán thuốc lá điện tử làm ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân, hướng tới cấm bán thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng bằng một Nghị quyết của Quốc hội, trước khi sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.