Trong lịch sử ra đời và phát triển, tem Bưu chính Việt Nam luôn luôn gắn liền với những biến cố thăng trầm của đất nước. Có những cánh tem thư đã ghi lại dấu ấn lịch sử không thể nào phôi phai trong tâm trí của mọi thế hệ người dân đất Việt. Trong số đó, phải kể đến Bộ tem bưu chính đầu tiên mang Quốc hiệu Việt Nam có in chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh được phát hành theo Sắc lệnh số 172/SL ngày 27/8/1946 của Chủ tịch Chính phủ.
Ngày 2/9/1945, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Ngay từ những ngày đầu tiên, khi chính quyền cách mạng còn non trẻ, để thực hiện nhiệm vụ chính trị cấp bách của Đảng và Nhà nước ta, bưu điện Việt Nam đã được Chính phủ cho phép in đè lên 53 mẫu tem Đông Dương, tạo thành 57 mẫu tem Việt Nam để sử dụng tạm thời. Một số mẫu tem in đè với tiêu đề "Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”, “Độc lập, Tự do, Hạnh phúc”, “Bưu chính”, “Quốc phòng”, “Cứu đói”, “Dân sinh”... là những mẫu tem bưu chính đầu tiên của chính quyền cách mạng.
Ba tháng sau khi đã ổn định mọi công việc, Bưu chính Cách mạng Việt Nam đề xuất việc in, phát hành tem mới chính thống của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nhân kỷ niệm lần thứ nhất Cách mạng tháng Tám (19/8/1945) và ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (2/9/1945), ngày 27/8/1946, Chủ tịch Chính phủ ký Sắc lệnh số 172/SL phát hành bộ tem bưu chính đầu tiên mang quốc hiệu Việt Nam có in chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Bộ tem do họa sĩ Nguyễn Sáng thiết kế. |
Người có vinh dự được vẽ mẫu tem đầu tiên này là cố họa sĩ Nguyễn Sáng. Ông đã tập trung tài trí vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, đúng yêu cầu tem thư: chi tiết, đặc trưng và chính xác cao, đúng chất đồ hoạ, phù hợp với điều kiện in khó khăn, thiếu thốn của những ngày đầu dựng nước. Đây là bộ tem đầu tiên của Nhà nước cách mạng, ban hành trong nước và đi toàn thế giới, có ý nghĩa lịch sử gắn với lịch sử của cách mạng Việt Nam.
Họa sỹ Nguyễn Sáng vẽ chân dung của Bác với một khuôn dung dị, đơn giản nhưng nó đã toát lên chân dung một lãnh tụ của đất nước. Bộ tem gồm 5 mẫu trên cùng một khuôn khổ với những màu sắc khác nhau. Theo cách chơi và cách gọi thì bộ tem gồm 5 mẫu, đổi màu, khác giá (gồm 5 màu trên 5 bức chân dung, và 5 giá để lưu thông cước phí). Bộ tem thiết kế đơn giản nhưng thể hiện được ý nghĩa chính trị mà người thiết kế muốn gửi gắm. Mẫu tem có 2 bên, mỗi bên là 6 ngôi sao được dựng theo chiều đứng với hàm ý: cách mạng của Việt Nam sẽ đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.
Việc phát hành Bộ tem bưu chính đầu tiên mang Quốc hiệu Việt Nam đã đánh dấu một mốc son quan trọng trên con đường phát triển độc lập của tem Bưu chính cách mạng Việt Nam. Những con tem này đã và sẽ mãi mãi là những “nhân chứng” lịch sử ghi nhận những thắng lợi vẻ vang của cách mạng, góp phần xác lập chủ quyền của Tổ quốc. Sau họa sĩ Nguyễn Sáng, thế hệ những họa sĩ thiết kế tem tiếp theo như Bùi Trang Chước, Trịnh Quốc Thụ, Nguyễn Thế Vinh, Dương Quốc Tiến, Đỗ Lệnh Tuấn… đã thể hiện hàng trăm mẫu tem về Bác với nhiều chủ đề khác nhau. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn là nguồn sáng tạo vô tận của các họa sĩ vẽ tem bưu chính Việt Nam và những con tem về Hồ Chủ tịch chính là niềm tự hào lớn của tem thư Việt Nam. Theo thống kê hiện nay, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn là hình tượng được đưa lên tem Bưu chính nhiều nhất với gần 200 mẫu tem trong số 5000 mẫu đã được Bưu chính Việt Nam phát hành…
Sau này, ngành bưu điện Việt Nam có tổ chức hội thảo khoa học về bộ tem lịch sử ý nghĩa trọng đại này. Nhà sử học Dương Trung Quốc đã nhận xét "Một con tem chính hiệu mở đầu lịch sử tem Việt Nam phải là sản phẩm trí tuệ, nghệ thuật, công nghệ Việt Nam và của một nhà nước độc lập. Đó là bộ tem mang chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh được phát hành vào thời điểm lịch sử mang dấu ấn ngày 2/9/1946, đáng được gọi là báu vật quốc gia". Ngày nay, trong giới sưu tập tem cũng như là những bạn bè chơi tem trên toàn thế giới đều có một nhận xét chung "Bộ tem mang chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh do họa sỹ Nguyễn Sáng thiết kế ở mức độ nghệ thuật, ở mức độ tư tưởng đã đạt được đỉnh cao. Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh dung dị nhưng toát lên được ý chí của một dân tộc. Nó chứa đựng tư duy của một đường lối, một vĩ nhân, một hiền triết nhưng ẩn chứa sự kiên quyết với mục tiêu cách mạng".
Ngày nay, ngành bưu chính đã phát hành 5000 mẫu với 1000 bộ tem các thể loại. Từ tem về Chủ tịch Hồ Chí Minh bộ đầu tiên đến những bộ tem trong sự nghiệp chống thực dân Pháp, rồi đến những mẫu tem về những sự kiện đổi mới khi miền Bắc từng bước tiến lên chủ nghĩa xã hội, và đến bộ tem ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc 30/4/1975. Tiếp theo là những bộ tem nói về nông nghiệp, công nghiệp, văn hóa, xã hội… Tuy nhiên, những bộ tem về Bác Hồ, về Đảng ta, về quân đội vẫn là những bộ tem chủ lực, nói lên đường lối cách mạng của dân tộc ta trong các giai đoạn lịch sử khác nhau.
Ngày nay, thư điện tử, tin nhắn di động đã lấn át vai trò của tem thư bưu chính thông thường. Dù vậy, những bức thư dán tem không hề mất đi mà vẫn hàng ngày, hàng giờ tỏa đi khắp nơi trên đất nước và thế giới để nối nhịp cầu thông tin. Những con tem, vẫn góp phần giúp cho công cuộc giao lưu giữa các vùng miền, với bạn bè bốn biển.
Từ bộ tem đầu tiên đến nay, Bưu chính Việt Nam đã có hàng trăm bộ tem, hàng ngàn con tem khác nhau thuộc mọi thể loại, mọi đề tài. Từ việc vẽ tay, in trên giấy tàu bạch, ngày nay tem bưu chính đều được thiết kế trên máy vi tính, in bằng công nghệ hiện đại, kỹ thuật cao, từng bước hội nhập quốc tế.
Trung tâm Thông tin Tư liệu/TTXVN