Báo cáo này được thực hiện sau khi đoàn kiểm tra liên ngành gồm đại diện của Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài chính, Bộ Công an và Hiệp hội Lương thực Việt Nam kết thúc đợt kiểm tra tình hình xuất, nhập khẩu, thông quan hàng hóa tại một số cảng, cửa khẩu, để cập nhật tình hình sản xuất, xuất khẩu, tồn kho thóc gạo và ý kiến đề xuất nếu có và lên phương án điều hành xuất khẩu gạo thời gian tới.
Bộ Công Thương đã dự thảo phương án điều hành xuất khẩu gạo và gửi văn bản số 2939/BCT-XNK ngày 24/4/2020 xin ý kiến các thành viên Đoàn kiểm tra liên ngành và các Bộ, ngành liên quan về phương án này. Sau khi tổng hợp ý kiến của các Bộ, ngành và các thành viên Đoàn kiểm tra liên ngành, Bộ Công Thương gửi báo cáo Thủ tướng Chính phủ và kiến nghị phương án điều hành xuất khẩu gạo.
Bộ Công Thương kiến nghị cho xuất khẩu gạo trở lại bình thường từ 1/5. Ảnh: TTXVN.
Cụ thể, Bộ Công Thương kiến nghị từ ngày 1/5/2020 sẽ dừng cơ chế điều hành xuất khẩu gạo quy định tại văn bản số 2827/VPCP-KTTH ngày 10/4/2020 của Văn phòng Chính phủ, cho phép hoạt động xuất khẩu gạo được trở lại bình thường, tiếp tục thực hiện theo quy định tại Nghị định số 107/2018/NĐ-CP ngày 15/8/2018 của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo.
Tuy nhiên, để duy trì, đảm bảo an ninh lương thực, góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu điều hành xuất khẩu gạo của Chính phủ, Bộ Công Thương xin kiến nghị tiếp tục thực hiện nghiêm việc chỉ xuất khẩu gạo qua cửa khẩu quốc tế (đường bộ, đường sắt, đường biển, đường thủy, đường hàng không). Ban chỉ đạo 9 Quốc gia, Bộ Tài chính chỉ đạo lực lượng Hải quan, Bộ Quốc phòng chỉ đạo lực lượng Biên phòng, Bộ Công an chỉ đạo lực lượng công an, Bộ Công Thương chỉ đạo lực lượng Quản lý thị trường tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ để phòng ngừa, xử lý nghiêm hành vi buôn lậu gạo qua biên giới.
Bộ Công Thương tiếp tục đôn đốc các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo nghiêm túc tuân thủ quy định tại Điều 12 của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP về việc thường xuyên duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu tương đương 5% số lượng gạo mà thương nhân đã xuất khẩu trong 6 tháng trước đó và cam kết sẽ cung cấp ngay ra thị trường trong nước nếu được Chính phủ yêu cầu; đồng thời, đề nghị 20 thương nhân xuất khẩu gạo lớn nhất ký thỏa thuận với ít nhất là 1 hệ thống siêu thị về việc bảo đảm cung cấp lượng dự trữ lưu thông 5% khi được yêu cầu .
Trường hợp thương nhân không thực hiện việc duy trì mức dự trữ lưu thông theo quy định hoặc không thực hiện cam kết theo thỏa thuận đã ký, khai báo không trung thực, đã được nhắc nhở nhưng không khắc phục, cho phép Bộ Công Thương thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo đã cấp cho thương nhân đó.
Đến ngày 26/4/2020, Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Hải quan đã thực xuất khẩu được 185.634,59 tấn (chiếm 46,41% tổng lượng hạn ngạch 400.000 tấn), còn 214.365,14 tấn đã đăng ký nhưng chưa xuất khẩu (chiếm 53,59%).
Theo số liệu thống kê của Bộ Tài chính, số lượng gạo đã được đưa vào cảng trước ngày 24/3/2020 nhưng chưa đăng ký được tờ khai là 17.0,02 tấn. Số lượng gạo đã được đưa vào cảng từ ngày 24/3/2020 đến hết ngày 21/4/2020 nhưng chưa đăng ký được tờ khai hải quan, được xác nhận bởi doanh nghiệp, đơn vị kinh doanh cảng và cơ quan hải quan là 55.446, tấn.
Còn Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ về kế hoạch sản xuất và tiêu thụ lúa gạo và rau quả năm 2020, với sản lượng ước đạt 43,5 triệu tấn thóc. Riêng vùng đồng bằng sông Cửu Long, vụ đông xuân đã cơ bản thu hoạch xong 1,54 triệu ha gieo trồng, sản lượng ước đạt 10,8 triệu tấn thóc.
Trong khi đó, dự báo nhu cầu tiêu thụ trong nước năm 2020 (đã bao gồm cả dự trữ) là 29,96 triệu tấn thóc. Như vậy, sau khi trừ đi nhu cầu tiêu dùng và dự trữ, lượng thóc còn dư có thể xuất khẩu là khoảng 13,54 triệu tấn, tương đương khoảng 6,5 - 6,7 triệu tấn gạo.
“Qua theo dõi của Bộ Công Thương, trong vòng 5 năm trở lại đây, với năng lực thông quan của các cảng/cửa khẩu quốc tế, Việt Nam chưa khi nào xuất khẩu được 700.000 tấn gạo/tháng. Như vậy, kể cả trong trường hợp tháng 5 xuất khẩu được 700.000 tấn, Việt Nam vẫn còn tồn ít nhất là 600.000 tấn trong nửa đầu tháng 6, trước khi được bổ sung nguồn cung từ vụ hè thu thu hoạch rộ. Đây là điểm khác biệt cơ bản về cung - cầu gạo so với thời điểm cuối tháng 3/2020. Do đó, có thể khẳng định, cả nước đã đạt được mục tiêu giãn tiến độ xuất khẩu gạo để bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực quốc gia trong giai đoạn dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp nhất”, báo cáo của Bộ Công Thương nêu rõ.