Lý giải về nguyên nhân dẫn tới tình trạng trên, Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nguyên cho rằng, diện tích điều ngày càng giảm năng suất là do thời tiết diễn biến bất thường. Đặc biệt, nắng hạn kéo dài, xuất hiện nhiều sâu bệnh hại diễn ra trên diện rộng. Các giống điều trồng thực sinh đã thoái hóa, ít đầu tư chăm sóc, đa phần là trồng chay.
Mặt khác, nhiều năm nay, cây điều luôn trong tình trạng mất mùa, “rớt giá” khiến đồng bào các dân tộc quay lưng lại với cây điều. Thậm chí, nhiều vùng, nhiều địa phương của các tỉnh Đắk Lắk, Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Nông chủ động chặt bỏ cây điều để chuyển đất sang trồng các loại cây khác đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn.
Huyện Ea Súp là vùng trọng điểm trồng cây điều của tỉnh Đắk Lắk, có thời điểm diện tích điều tăng lên hơn 13.000 ha. Tuy nhiên, do trồng trên diện tích đất không thích hợp, sau nhiều năm đưa vào kinh doanh nhưng năng suất thấp các đơn vị và đồng bào các dân tộc đã chặt bỏ 11.000 ha để chuyển sang trồng các loại cây trồng khác mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.
Gia đình chị Nguyễn Văn Đàn ở xã vùng sâu Ea Lê, huyện Ea Súp (tỉnh Đắk Lắk) cho biết, năm 2006, gia đình trồng 2,2 ha điều, sau gần 4 năm điều bắt đầu ra hoa đậu quả. Năm đầu tiên thu hoạch gần 2 tấn điều nhân nhưng liên tục nhiều năm sau đó, cây điều bị nhiễm bệnh, ít đầu tư chăm sóc. Giá cả lại bấp bênh nên gia đình quyết định chặt bỏ chuyển đất sang trồng ngô lai, đậu đỗ các loại mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.
Trong khi đó, gia đình ông Hoàng Văn Long cũng ở xã vùng sâu Đắk Ru, huyện Đắk R’lấp (tỉnh Đắk Nông), vùng trong điểm cây điều của tỉnh Đắk Nông năm 2006 đầu tư trồng 1,5 ha điều và đến năm 2010, diện tích điều của gia đình bắt đầu cho thu hoạch với năng suất đạt bình quân 1,5 tấn điều hạt/ha. Nhưng do giá cả bấp bênh, có thời điểm giảm xuống chỉ còn 10.000 đồng/kg hạt, cộng với sâu bệnh hại tràn lan nên gia đình đã chặt bỏ gần một nửa chuyển sang các loại cây trồng khác. Bởi vậy khi thời điểm giá điều tăng cao, anh Long lại tiếc nuối….
Cũng tại xã Đắk Ru, gia đình anh Lê Hoàng Vinh trồng 1 ha điều ghép, với giống PN1 sau 4 năm đưa vào kinh doanh. Vụ điều năm vừa qua cho thu hoạch gần 3 tấn điều nhân, với giá hiện nay sau khi trừ chi phí anh thu lãi gần 100 triệu đồng…
Cây điều ở Tây Nguyên đã có một thời được mệnh danh là “cây xóa đói giảm nghèo” nhanh cho đồng bào các dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đây cũng là cây dễ trồng, dễ thích nghi với các vùng đất khô cằn, chịu hạn tốt. Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nguyên đề nghị các tỉnh Tây Nguyên sớm tiến hành kiểm tra, đánh giá, quy hoạch cụ thể lại từng vùng điều của từng vùng, từng địa phương trên cơ sở đó, các tỉnh Tây Nguyên có kế hoạch đầu tư cải tạo lại diện tích cây điều thay giống điều thực sinh thái hóa bằng các giống điều ghép mới như giống PN1, AB29, AB05-08…
Theo Viện Khoa học Kỹ thuật nông, lâm nghiệp Tây Nguyên đây là những giống điều có năng suất, chất lượng cao, đạt từ 2,5 đến 4 tấn điều nhân/ha, có khả năng chống chịu được với thời tiết bất thuận (biến đổi khí hậu), đáp ứng tốt yêu cầu xuất khẩu. Các tỉnh Tây Nguyên cần mở rộng việc hướng dẫn đồng bào các dân tộc về kỹ thuật thâm canh đồng bộ cây điều từ trồng, cắt cành đến chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh hại cho cây điều để mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nguyên kiến nghị Nhà nước cần sớm có chính sách hỗ trợ để tạo điều kiện cho các hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa có điều kiện đầu tư cải tạo, thâm canh canh các vườn điều để mang lại hiệu quả kinh tế cao góp phần giúp đồng bào vươn lên thoát nghèo bền vững.