Do trong lịch sử hiện đại kể từ những năm 1930 đến nay có rất ít thời kỳ chứng kiến các cuộc chiến thương mại lớn nên hiện rất khó để có thể đưa ra những ví dụ để so sánh.
Một điều không thể phản bác là thương mại toàn cầu đang phải đối mặt với những chính sách thuế quan cũng như các hạn chế thương mại và đầu tư của Mỹ, cùng với các biện pháp trả đũa từ các quốc gia khác. Diễn biến đó có thể dẫn đến việc căng thẳng leo thang tới mức làm suy giảm đáng kể hoạt động thương mại và đầu tư trên thế giới, sau đó gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu.
Sản phẩm thép cuộn tại một nhà máy ở Sơn Đông, Trung Quốc. Ảnh: AFP/TTXVNTranh chấp thương mại "tăng nhiệt"
Mọi sự chú ý của thị trường hiện đang huớng vào căng thẳng thương mại ngày một gia tăng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ và Trung Quốc. “Phát súng” đầu tiên đã được Mỹ khai hỏa vào ngày 6/7 khi nước này đánh thuế 25% trên lượng hàng hóa trị giá 34 tỷ USD nhập khẩu từ Trung Quốc, bên cạnh 16 tỷ USD hàng hoá khác cũng có thể bị đánh thuế bổ sung trong tháng Bảy.
Tiếp đó, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) ngày 10/7 thông báo nước này dự kiến áp thuế bổ sung 10% đối với 6.031 dòng sản phẩm nhập khẩu trị giá 200 tỷ USD của Trung Quốc, sớm nhất là từ tháng Chín năm nay. Lần này, Mỹ dự kiến áp thuế lên nhiều mặt hàng tiêu dùng hơn so với lần trước.
Sau những động thái trên của Mỹ, Trung Quốc ngay lập tức ra tuyên bố chỉ trích và đồng thời khẳng định Bắc Kinh sẽ có biện pháp đáp trả đối đẳng cả về quy mô lẫn tiến độ thực hiện.
Trong khi đó, những căng thẳng thương mại giữa Mỹ và các quốc gia đồng minh truyền thống tuy có phần tạm lui về “hậu trường” nhưng vẫn âm ỉ, có thể khoét sâu thêm rạn nứt giữa các bên. Ngày 1/6, Mỹ loan báo kế hoạch áp 25% thuế đối với sản phẩm thép và 10% đối với nhôm nhập khẩu từ Liên minh châu Âu (EU), Canada và Mexico đã chính thức có hiệu lực. Các nước này ngay sau đó đã lên tiếng chỉ trích động thái trên của Mỹ và đe dọa sẽ thực hiện các biện pháp trả đũa.
EU đã trả đũa với việc đánh thuế hàng chục sản phẩm của Mỹ gồm thuốc lá, rượu bourbon, quần jeans hay xe máy phân khối lớn…, từ ngày 22/6. Ngày 1/7, Canada cũng đã áp thuế lên hàng loạt mặt hàng có tổng giá trị lên tới 16,6 tỷ USD của Mỹ. Cùng với Canada, Bộ Kinh tế Mexico cũng công bố danh sách các mặt hàng của Mỹ phải chịu áp thuế như thịt lợn, nho, táo, đèn và thép cán mỏng, với mức thuế tương đương mức áp dụng đối với nước này.
Ngoài ra, Mỹ cũng hứng chịu nhiều chỉ trích từ những quốc gia khác. Thụy Sỹ mới đây đã trở thành nước thứ 8 thuộc Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) khiếu nại về thuế nhôm, thép của Mỹ. Ít nhất 40 nước thành viên WTO, trong đó có Nga, Nhật Bản và 28 nước thành viên EU, cũng đã phản ánh lên Hội đồng Thương mại Hàng hóa về kế hoạch áp thuế lên mặt hàng ô tô nhập khẩu của Mỹ. Các nước này cho rằng những biện pháp như vậy có thể dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống thương mại đa phương toàn cầu.
Kinh tế sẽ “đi chệch” đường ray
Theo nhiều nhà phân tích, kinh tế Trung Quốc có thể nói đang ở thể trạng khá tốt để chống đỡ qua “cơn bão thương mại” với Mỹ. So với cách đây một thập kỷ, nền kinh tế Trung Quốc về tổng thể đã bớt phụ thuộc vào xuất khẩu nói chung và xuất khẩu sang Mỹ nói riêng. Điều này phản ánh thực tế rằng Trung Quốc đang là trạm cuối của nhiều chuỗi giá trị toàn cầu, bao gồm những chuỗi có đầu vào từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc). Một số tác động từ chính sách áp thuế của Mỹ chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến các nền kinh tế này, chứ không riêng gì Trung Quốc.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) mới đây đã dự báo tăng trưởng kinh tế Trung Quốc sẽ giảm từ mức 6,9% trong năm 2017 xuống 6,6% trong năm nay. Một số nhà phân tích cho rằng có thể Bắc Kinh sẽ “xuống thang” do những áp lực kinh tế tiềm tàng. Song giới quan sát cũng hoài nghi về khả năng này.
Ông Eswar Prasad, một nhà kinh tế tại Đại học Cornell, cho biết thiệt hại kinh tế của Trung Quốc từ chính sách thuế của Mỹ có khả năng là không lớn. Đó là vì nền kinh tế châu Á này vẫn đủ lực để ngăn chặn sự “giảm tốc” của tăng trưởng bằng cách tăng chi tiêu của chính phủ hoặc áp dụng các chính sách tiền tệ nới lỏng nhằm “bơm” thêm tiền vào nền kinh tế.
Chính quyền của Tổng thống Trump cũng phải đối mặt với những áp lực “hạ nhiệt” trong các tranh chấp với Trung Quốc. Bắc Kinh đã thiết kế các biện pháp trả đũa nhắm chủ yếu vào các sản phẩm nông nghiệp đến từ các bang đã bỏ phiếu cho ông Donald Trump vào năm 2016 . Chắc chắn là các tổ chức thương mại cũng như thành viên quốc hội đại diện cho lợi ích của người nông dân Mỹ sẽ không ngại ngần tấn công các chính sách của chính phủ nếu chúng đe dọa nguồn thu nhập của họ.
Nhưng Tổng thống Mỹ cũng sẽ khó lòng lùi bước. Chính quyền của Tổng thống Trump đã từng cân nhắc một giải pháp khả thi duy nhất để giải quyết tranh chấp thương mại với Trung Quốc, nhưng sau lại từ bỏ nó. Hồi tháng Năm, Bộ trưởng Tài chính Steven Mnuchin từng tuyên bố sau cuộc họp với đại diện Trung Quốc rằng các biện pháp thuế quan có thể bị đình chỉ sau khi Bắc Kinh đồng ý mua thêm các sản phẩm nông nghiệp và năng lượng của nước này.
Tuy nhiên, “thỏa thuận ngừng bắn” đã nhanh chóng sụp đổ sau khi những người chỉ trích nói rằng chính quyền Tổng thống Trump đã để cho Trung Quốc dùng tiền “mua” lối thoát khỏi bế tắc. Giờ đây không khó để thấy rằng Tổng thống Trump đã quyết định cứng rắn hơn để đạt được một thỏa thuận có lợi.
Còn về phần EU, nhiều nhà quan sát nhận định rằng tính theo lợi ích kinh tế thuần túy, châu Âu đã có thể không cần phản ứng với chính sách thuế quan của Mỹ. Động thái áp thuế của Washington chỉ nhằm vào lượng hàng hóa xuất khẩu trị giá khoảng 7,7 tỷ USD của châu Âu sang Mỹ, tương đương khoảng 1,7% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của khối này. Thép chiếm phần lớn trong số những mặt hàng bị ảnh hưởng và thuế quan của Mỹ dự kiến sẽ khiến hoạt động xuất khẩu thép của EU giảm khoảng 1% trên tổng sản lượng của cả khối.
Tuy nhiên, nhu cầu về thép châu Âu được dự báo sẽ tăng 1,4% trong năm nay, vậy nên sự suy giảm này hầu như không quá nguy hiểm. Việc châu Âu tham gia vào một cuộc trả đũa thương mại tốn kém được cho là chủ yếu nhằm bảo vệ hệ thống thương mại toàn cầu. Châu Âu chưa sẵn sàng để từ bỏ những quy định thương mại hiện hành và thay chúng bằng một hệ thống được xác định bởi sức mạnh của nước lớn.
Vẫn còn quá sớm để nhận định liệu việc Tổng thống Trump “khơi mào” chiến tranh thương mại với EU, Trung Quốc và các nước láng giềng Bắc Mỹ sẽ thành công hay không. Cần phải đợi nhiều tháng, thậm chí nhiều năm nữa để các nhà phân tích kinh tế có thể đưa ra các đánh giá cụ thể. Song lịch sử đã chứng minh chiến tranh thương mại không chỉ kéo tụt đà phục hồi của kinh tế thế giới, mà có thể dẫn đến những hậu quả còn khôn lường hơn thế rất nhiều lần.