Gỡ khó cho doanh nghiệp phát hành, quyền lợi của trái chủ có khả thi?

Cơ sở pháp lý cho tổ chức phát hành tái cấu trúc nợ

Từ đầu năm đến nay, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) liên tiếp công bố thông tin bất thường của các tổ chức phát hành chậm trả nợ gốc, lãi, phần lớn là doanh nghiệp bất động sản. Phía Công ty Chứng khoán VNDirect ước tính: Các doanh nghiệp năm nay cần đáo hạn gần 273.000 tỷ trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) và năm sau khoảng 200.000 tỷ đồng.

Sau các vụ bắt giữ liên quan đến vi phạm trong phát hành và sử dụng vốn không đúng mục đích của một số nhà phát triển bất động sản lớn vào giữa năm ngoái, thị trường trái phiếu chững lại đột ngột. Khối lượng phát hành năm 2022 chỉ đạt 255.000 tỷ đồng. Tháng 1/2023, thị trường chỉ có một đợt phát hành thành công với giá trị huy động 110 tỷ đồng. Trong khi đó, sức ép đáo hạn trái phiếu ngày càng tăng bởi doanh nghiệp gặp vấn đề thanh khoản và không thể phát hành trái phiếu mới để cơ cấu nợ. 

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, việc sửa Nghị định 08/2023/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 5/3 có thể giúp số trái phiếu này "hạ cánh" an toàn trong bối cảnh nhiều áp lực trên. Giới tài chính đánh giá: Điều này là cần thiết trong bối cảnh thị trường khó khăn, niềm tin giảm, thanh khoản giảm và cũng cần thêm thời gian để các bên liên quan như nhà đầu tư, doanh nghiệp phát hành và tổ chức xếp hạng tín nhiệm chuẩn bị tinh thần, năng lực, quy trình, nhân lực...

Ông Đỗ Bảo Ngọc - Phó Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Kiến Thiết Việt Nam (CSI) cho biết: Việc Nghị định 08 được ban hành sẽ tác động tới thị trường TPDN theo hướng tích cực là tạo khuôn khổ pháp lý để tổ chức phát hành, trái chủ có thêm thời gian và thêm lựa chọn mới cho việc đàm phán thanh toán gốc, lãi vay. Theo đó, tổ chức phát hành có thêm thời gian để tái cấu trúc tài chính nếu đàm phán gia hạn nợ thành công với trái chủ, có thêm phương án hoán đổi tài sản để trả nợ cho trái chủ hợp pháp.

“Với trái chủ, họ có thêm cơ hội được thanh toán gốc và lãi vay bằng những tài sản khác có giá trị tương xứng. Quyền lợi của trái chủ vẫn được đề cao trong Nghị định 08 khi việc trái chủ có chấp thuận phương án gia hạn nợ hoặc hoán đổi tài sản của tổ chức phát hành đưa ra hay không thì quyền lợi của trái chủ vẫn phải được tổ chức phát hành đảm bảo”, ông Đỗ Bảo Ngọc cho biết.

Trao đổi với phóng viên báo Tin tức, một số chuyên gia kinh tế cho rằng: Nếu các bên có thể đi đến thống nhất được theo một trong các phương án là gia hạn nợ hoặc hoán đổi tài sản thì sẽ giảm đáng kể nguy cơ vỡ nợ trái phiếu của nhiều tổ chức phát hành hiện tại, khi trong thời gian qua nhiều đơn vị đã không thể thanh toán được gốc và lãi đến hạn và trong hạn.

Còn theo PGS TS Đinh Trọng Thịnh - chuyên gia Kinh tế tài chính, các nội dung mới trong Nghị định 08 đang hướng trái chủ và nhà phát hành vào bàn đàm phán để tháo gỡ khó khăn. Tuy nhiên, việc đàm phán này có thành công hay không còn phụ thuộc vào nhiều vấn đề về tính pháp lý của tài sản, lộ trình và khả năng thanh toán. “Trong trường hợp trái chủ được thanh toán trái phiếu bằng tài sản khác thì tài sản đó có tình trạng pháp lý và giá chuyển đổi ra sao? Đây là mấu chốt để hai bên đàm phán. Nếu hai bên không thể thống nhất, nhà phát hành phải có kế hoạch để đảm bảo xử lý các nghĩa vụ tài chính”, PGS TS Đinh Trọng Thịnh cho biết.

Nghị định 08 quy định: Với trái phiếu chào bán trong nước, nếu doanh nghiệp không thể thanh toán đầy đủ và đúng hạn nợ gốc, lãi bằng tiền đồng theo phương án công bố trước đó thì có thể đàm phán với trái chủ để thanh toán bằng những tài sản khác. Điều này cần đảm bảo nguyên tắc là trái chủ chấp thuận và doanh nghiệp phải công bố thông tin bất thường, chịu trách nhiệm về tình trạng pháp lý của tài sản dùng để thanh toán.

Như vậy theo ông Đinh Trọng Thịnh, với Nghị định 08 này, không có nghĩa bắt buộc trái chủ đồng ý doanh nghiệp phát hành trái phiếu được kéo dài kỳ hạn thêm 2 năm. Đây là quan hệ dân sự giữa 2 bên. Trường hợp đồng ý doanh nghiệp được phép kéo dài thời hạn của trái phiếu, doanh nghiệp có cơ hội phục hồi, bán được hàng, cơ cấu được dòng tiền để trả lãi suất theo đúng cam kết với các trái chủ. 
Trường hợp trái chủ không đồng ý thay đổi này, doanh nghiệp "phải có trách nhiệm đàm phán để đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư". Nếu quá trình đàm phán vẫn không đạt kết quả như mong đợi, doanh nghiệp phải thực hiện nghĩa vụ với trái chủ theo phương án phát hành trái phiếu đã công bố.

Đánh giá về tác động của những quy định mới trên, ông Nguyễn Quang Thuân - Tổng giám đốc FiinRatings nhận định: “Thứ nhất, về quy định thanh toán nợ trái phiếu bằng tài sản khác, ví dụ tài sản bất động sản nếu được nhà đầu tư chấp nhận. Thực tế, phương án này đã được một số chủ đầu tư thực hiện trước đó. Song quy định này cũng mang tính chất hợp thức hoá và làm cơ sở pháp lý cho việc đẩy mạnh hơn việc xử lý nợ xấu TPDN; thứ hai, doanh nghiệp được đàm phán kéo dài kỳ hạn trái phiếu tối đa 2 năm. Đây cũng là giải pháp tốt, song chỉ thực sự phát huy hiệu quả tối đa khi có một quy định chuyên ngành rõ ràng”.

Theo đó, chuyển nợ xấu về tương lai là cách làm hợp lý với ngành ngân hàng đã làm, song với TPDN được sở hữu bởi nhà đầu tư cá nhân thì có lẽ cần thêm cơ chế hướng dẫn và giám sát. Điều này tránh đưa nhà đầu tư vào thế khó trong thời gian dài hơn mà lại vẫn không thu được gì.

Cần có sự thiện chí trong đàm phán và có nhiều giải pháp dài hơi

Theo ông Đỗ Bảo Ngọc: Để thực sự tạo ra được những chuyển biến tích cực một cách rõ nét, thì sau Nghị định 08, các tổ chức phát hành TPDN phải thực sự có thiện chí trong việc đàm phán với trái chủ để có được phương án gia hạn nợ hợp lý hoặc hoán đổi tài sản với giá thị trường. Hay nói cách khác, khi đảm bảo được quyền lợi của trái chủ thì giá trị của Nghị định 08 mới thực sự đi vào cuộc sống.

“Cơ chế để các bên thoả thuận giãn nợ, hoán đổi tài sản chỉ là giảm áp lực hiện tại, nhưng sẽ đẩy áp lực đó về tương lai trong 1 - 2 năm tới và trong 1 - 2 năm đó là lúc để các tổ chức phát hành điều chỉnh lại hoạt động, cơ cấu lại tài chính, quy hoạch lại phương án kinh doanh, thanh lý bớt tài sản để có nguồn lực thanh khoản nợ vay trong tương lai. Tôi cho rằng, hơn ai hết chính các tổ chức phát hành phải tìm ra giải pháp để cứu chính mình”, lãnh đạo CSI nhận định.

PGS TS Đinh Trọng Thịnh cho rằng: Trong trường hợp đàm phán giữa 2 bên, trái chủ cũng nên xem xét cân đối, giữa lợi – hại; giữa được và mất. Nếu doanh nghiệp phát hành trái phiếu được kéo dài kỳ hạn thêm 2 năm đồng nghĩa họ có thêm thời gian để phục hồi và trả nợ. “Nếu không nhận tài sản, ví dụ bất động sản, doanh nghiệp phát hành đó gặp khó khăn, trường hợp xấu là phá sản quyền lợi đảm bảo của trái chủ cũng khó khả thi”, chuyên gia tài chính Đinh Trọng Thịnh băn khoăn.

Theo ông Nguyễn Quang Thuân, những quy định này sẽ giảm bớt phần nào áp lực cho thị trường TPDN thời gian tới. Dù vậy, để gỡ bỏ hoàn toàn nút thắt thì vẫn cần thêm nhiều giải pháp. Cụ thể kỳ vọng Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sẽ triển khai không hạ nhóm nợ đối với TPDN do ngân hàng cấp tín dụng nữa thì cũng sẽ là điều tích cực cho vấn đề TPDN và tín dụng bất động sản. Bên cạnh đó, pháp lý dự án được tháo gỡ để thuận lợi cho ngân hàng tái tài trợ, tái cơ cấu/kéo dài 2 năm như trên, huy động mới/phát hành TPDN trở lại, chuyển nhượng, mua bán và sáp nhập (M&A)... để khối lượng 400 nghìn tỷ đồng TPDN bất động sản được "hạ cánh mềm". Điều này hạn chế tác động chéo thêm đến ngành ngân hàng và thị trường tài chính - chứng khoán và có thể đến mục tiêu tăng trưởng kinh tế 2023 và 2024.

Theo ông Đỗ Bảo Ngọc, về dài hạn, Nghị định 08 không phải là giải pháp chính cho quá trình xử lý dứt điểm những vấn đề của thị trường trái phiếu và rộng hơn là bất động sản trong tương lai. Để thực sự tạo ra được những chuyển biến tích cực, sau Nghị định 08, các tổ chức phát hành TPDN phải thực sự có thiện chí trong việc đàm phán với trái chủ để có được phương án gia hạn nợ hợp lý hoặc hoán đổi tài sản với giá thị trường. "Hay nói cách khác, khi đảm bảo được quyền lợi của trái chủ, giá trị của Nghị định 08 mới thực sự đi vào cuộc sống", Phó Tổng giám đốc CSI bày tỏ.