Vùng nuôi tôm hùm trên vịnh Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa (ảnh tư liệu).
Các ngành chức năng tỉnh đang cùng các nhà khoa học, nhà chuyên môn đưa nhiều giải pháp nuôi trồng thủy sản công nghệ cao, thân thiện môi trường theo định hướng của kinh tế biển xanh nhằm thực hiện hiệu quả Nghị quyết 36 – NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. TTXVN giới thiệu về 2 bài viết thể hiện những nỗ lực của tỉnh Khánh Hòa để góp phần nuôi trồng thủy sản bền vững.
Bài 1: Phát triển gắn với bảo vệ môi trường
Nhiều năm qua tại tỉnh Khánh Hòa, việc nuôi trồng thủy sản đang gặp phải rất nhiều các vấn đề về môi trường. Tình trạng tôm cá, nhuyễn thể chết ở một số vùng nuôi, gây thiệt hại lớn cho người nuôi. Nguyên nhân phần lớn là do ô nhiễm nguồn nước từ chất thải của các khu sinh hoạt thành phố, dân cư, khu công nghiệp, khu nông nghiệp… và từ chính hoạt động nuôi trồng thủy sản của người dân khi nuôi với mật độ dày đặc. Để nuôi trồng thủy sản đạt hiệu quả, người nuôi cần nâng cao ý thức giữ gìn môi trường, trong đó hạn chế rác thải nhựa là rất quan trọng.
Các vùng nuôi ô nhiễm nguồn nước
Mới đây, trong hội thảo về thực trạng và giải pháp phát triển nuôi biển Việt Nam được tổ chức tại tỉnh Khánh Hòa, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến cho biết, thực tế cho thấy phát triển ngành nuôi biển nói riêng nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Đó là vấn đề quy hoạch và thực hiện quy hoạch nuôi biển chưa tốt, hoạt động nuôi còn tự phát, phá vỡ quy hoạch còn phổ biến dẫn đến ô nhiễm môi trường.
Ở Khánh Hòa, từ những năm 1990, nghề nuôi trồng thủy sản đã dần phát triển mạnh, góp phần quan trọng trong việc giúp người dân thoát nghèo, thay đổi “bộ mặt” các vùng nông thôn. Tỉnh có hai đầm Nha Phu và Thủy Triều, cùng 3 vịnh: Vân Phong, Nha Trang và Cam Ranh, có nước sâu, kín gió do hệ thống đảo ven bờ che chắn, khí hậu ôn hòa, kín gió, nhiệt độ nước biển phù hợp để nuôi quanh năm nên phù hợp cho việc nuôi biển.
Cùng với đó là các vùng ao, đìa rộng lớn với khoảng 4.000 ha, thuận lợi cho nuôi các đối tượng nước mặn, nước lợ như: tôm sú, tôm thẻ chân trắng, ốc hương, cua... Dẫu thuận lợi trong phát triển nghề nuôi trồng thủy sản nhưng dưới sự phát triển nghề một cách ồ ạt, không đảm bảo các yếu tố môi trường đã dẫn đến tình trạng thủy sản nuôi bị chết hàng loạt. Bắt đầu từ năm 2000 trên khu vực nuôi hùm ở thành phố Cam Ranh đã có hiện tượng tôm hùm chết rải rác đến diện rộng; mãi đến năm 2012 dịch bệnh trên tôm hùm ở mức báo động. Từ đó đến nay, tình hình bệnh trên tôm hùm nói riêng, các loại thủy sản nói chung vẫn không hề thuyên giảm.
Năm 2018, vùng nuôi tôm hùm, cá bớp tại huyện Vạn Ninh xảy ra nhiều đợt tôm, cá chết liên tục. Nguyên nhân được cơ quan chức năng xác định là do môi trường nuôi ngày càng ô nhiễm, mật độ nuôi dày đã khiến các loại bệnh lây lan. Ông Phạm Thành Thái, người nuôi tôm hùm lồng ở Đầm Môn, xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh chia sẻ, những năm trước, nghề nuôi tôm hùm, cá biển phát triển mạnh ở Đầm Môn. Lúc đầu có dịch bệnh trên tôm, hao hụt khoảng 20-30%, nay nuôi giỏi lắm hao hụt vẫn trên 50%. Đối với cá biển, tỉ lệ hao hụt 5:5.
“Thế nên người dân ở Vạn Thạnh bây giờ đã có ý thức hơn trong việc bảo vệ môi trường nuôi. Đối với người nuôi gần bờ thì gom các loại rác thải, thức ăn thừa đưa vào bờ tiêu hủy, còn với các hộ nuôi xa bờ thì đóng tiền cho đội thu gom rác của xã để họ thu theo đợt/tuần. Tuy nhiên, không phải người dân nào cũng ý thức tốt, nếu có 10 hộ nuôi thì chỉ mới có được 5 hộ thu gom rác, còn 5 hộ xả trực tiếp xuống biển”, ông Phạm Thành Thái cho biết.
Năm 2021, cá bớp nuôi tại phường Cam Nghĩa, thành phố Cam Ranh bị chết khoảng 2 tấn, kết quả phân tích nguyên nhân của các cơ quan chức năng nhận định là do nồng độ oxy trong nước ở mức thấp dưới ngưỡng kéo dài, gây căng thẳng cho cá nuôi. Rong nho, các loài nhuyễn thể khác cũng không tránh được tình trạng trên. Tại các xã Ninh Ích, Ninh Lộc…, thị xã Ninh Hòa, nơi phát triển nghề nuôi tôm sú, tôm thẻ chân trắng lớn nhất tỉnh những năm trở lại đây nông dân bắt đầu bỏ nghề do thua lỗ vì các loại dịch bệnh trên tôm và giá cả bấp bênh.
Ông Phạm Ngọc Khánh, Phó Chủ tịch UBND xã Ninh Ích cho biết, những năm 1990, hệ thống nước được lấy vào các ao, đìa nuôi tôm rất sạch, nghề nuôi tôm sú, tôm thẻ của xã rất hiệu quả. Từ năm 1995 -2004, người dân đổ xô nạo vét ao, đìa để nuôi. Tuy nhiên, việc xử lý nguồn nước lấy vào thải ra không tuân theo quy trình xả thải, mà chủ yếu là làm theo cảm tính, khiến nguồn nước trong đầm Nha Phu ngày càng ô nhiễm. Từ đó đến nay, gần như năm nào người dân nuôi trồng cũng bị thua lỗ. Người dân chuyển nuôi từ bán công nghiệp và công nghiệp theo hình thức quảng canh, thả tự nhiên không đầu tư nhiều như trước nên hiệu quả nuôi trồng thủy sản của xã giảm dần qua từng năm. Diện tích bị bỏ trống không sản xuất từ 20-30 ha.
“Môi trường nước biển cung cấp cho các ao đìa bị ô nhiễm là nguyên nhân chính. Do đó, giải pháp chính vẫn phải chính là từ người dân, nuôi trồng theo kế hoạch, mùa vụ, áp dụng các biện pháp xử lý nước, báo cáo dịch bệnh theo quy định khi phát sinh vấn đề đối với các vật nuôi”, ông Phạm Ngọc Khánh khuyến cáo.
Lồng bè nuôi tôm hùm trên vịnh Vân Phong.
Bảo vệ môi trường, nâng cao năng suất nuôi trồng thủy sản
Huyện Vạn Ninh, nơi có nghề nuôi trồng thủy sản phát triển với diện tích lớn nhất tỉnh Khánh Hòa. Theo Phòng Kinh tế huyện trên địa bàn chủ yếu nuôi biển, huyện có khoảng 1.240 hộ đang nuôi trồng thủy sản lồng bè với .600 ô lồng đang nuôi tôm hùm và các loài cá biển có giá trị kinh tế như cá mú, cá bớp, cá chim… Ngành nuôi trồng thủy sản lồng bè phát triển mạnh mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân, tuy nhiên số lượng lồng nuôi rất lớn, tập trung với mật độ dày làm ảnh hưởng đến năng suất, sản lượng tôm cá và tác động không nhỏ đến môi trường nước. Lượng thức ăn dư thừa và các loại rác thải của các ngư dân nuôi trồng thủy sản trên biển vẫn chưa được thu gom, xử lý triệt để, vẫn còn tình trạng vứt thẳng xuống biển do đó nguy cơ làm nhiễm môi trường nước là rất lớn.
Để cải thiện, nâng cao chất lượng môi trường nuôi cũng như sản lượng, chất lượng thủy sản, ông Phạm Ngọc Luyện, Phó Trưởng phòng Kinh tế huyện cho biết, UBND huyện đã có nhiều văn bản chỉ đạo các cơ quan, đơn vị, địa phương ven biển chủ động xây dựng phương án thu gom, xử lý rác thải trong hoạt động nuôi trồng thủy sản bằng các hình thức phù hợp với tình hình địa phương. Điển hình như tại xã Vạn Thạnh, đã vận động xã hội hóa doanh nghiệp tham gia và việc thu gom xử lý rác thải của các lồng bè nuôi trồng thủy sản trên biển; từ đó chất lượng môi trường nước đã được cải thiện đáng kể.
Cùng với đó là tăng cường tuyên truyền, vận động người dân phải tuân thủ, chấp hành các quy định về bảo vệ môi trường trong nuôi trồng thủy sản theo quy định tại Điều 71, Luật Bảo vệ môi trường, đặc biệt là bảo đảm điều kiện vệ sinh môi trường, phòng ngừa dịch bệnh thủy sản; không được sử dụng hóa chất độc hại hoặc tích tụ độc hại; rác thải trong nuôi trồng thuỷ sản phải được thu gom, xử lý theo quy định về quản lý chất thải…
Ông Nguyễn Khắc Én, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Khánh Hòa nhấn mạnh, để việc nuôi trồng hiệu quả, về phía người dân, cần tuân thủ nuôi đúng vùng quy hoạch, nuôi trồng các loại thủy sản xa khu dân cư. Trong quá trình nuôi phải thu gom rác thải đưa về bờ, đảm bảo nguồn nước ra vào các ao đìa phải được xử lý sạch.
Đối với chính quyền các địa phương, bên cạnh việc tuyên truyền, vận động người dân nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường vùng nuôi, cần tổ chức tốt việc thu gom rác trên bờ để xử lý. Cùng với đó, giải pháp căn cơ nhất vẫn là giải pháp cho con người, người nuôi phải được đào tạo, tập huấn, tham quan các mô hình và được đầu tư các chính sách về vốn trong nuôi tồng thủy sản. Điều quan trọng là nuôi trồng theo quy hoạch của tỉnh cần phải được các địa phương thực hiện đúng, không lấn chiếm quy hoạch.
Mới đây, UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành văn bản hướng dẫn xác định các khu vực biển nuôi trồng thủy sản trên địa bàn toàn tỉnh, trọng tâm là điều chỉnh quy hoạch vùng nuôi trên biển của các địa phương Nha Trang, Ninh Hòa, Vạn Ninh và Cam Ranh, nhằm tạo cơ sở thực hiện quản lý khu vực biển nuôi trồng thủy sản ven bờ trên địa bàn; đảm bảo an sinh xã hội, sinh kế cho người nuôi trồng thủy sản, trong thời gian chờ tích hợp nội dung quy hoạch nuôi trồng thủy sản vào quy hoạch tỉnh Khánh Hòa thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Bài cuối: Nâng cao hiệu quả với công nghệ hiện đại