Bài 1: Phế liệu nhập tăng bất thường
Việt Nam cho phép nhập khẩu phế liệu từ các nước phát triển về làm nguyên liệu sản xuất trong nước nhưng việc nhập khẩu phế liệu không đúng quy định và để tồn đọng nhiều ngày ở các cảng biển sẽ ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng xấu đến môi trường.
Hàng phế liệu nhập về cảng Cát Lái. Ảnh tư liệu:Hoàng Hải/TTXVN
Phát sinh nhiều chất thải, nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường
Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, năm 2017, các doanh nghiệp trong nước đã nhập khẩu 5,28 triệu tấn sắt, thép phế liệu, 1,36 triệu tấn giấy phế liệu, xỉ hạt lò cao 1,13 triệu tấn. Khối lượng nhập khẩu năm 2017 tăng 2 lần so với năm 2016, trong đó sắt, thép, nhựa, giấy tăng từ 2-3 lần. Từ tháng 1-5/2018, đã nhập hơn 2,1 triệu tấn sắt, thép phế liệu, trên 763.000 tấn giấy phế liệu, khoảng gần 310.000 tấn nhựa, nhôm, đồng phế liệu và xỉ cát.
Riêng về mặt hàng nhựa, theo báo cáo của Hiệp hội nhựa Việt Nam, nhu cầu cần cho sản xuất trong nước là 5 triệu tấn/năm, trong đó nguyên liệu trong nước mới chỉ đảm bảo khoảng 20%, còn lại 80% phụ thuộc vào phế liệu nhựa nhập khẩu từ nước ngoài. Nhu cầu nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất trong các ngành sản xuất chủ yếu là thép, giấy, nhựa và xi măng có xu hướng gia tăng. Đặc biệt, trong 5 tháng đầu năm 2018, khối lượng phế liệu nhựa nhập khẩu đã tăng gần 2 lần so với năm 2017.
Có 36 loại phế liệu được phép nhập khẩu, có những loại được sử dụng nhiều, có loại không được hoặc được ít doanh nghiệp nhập khẩu vì có nguồn cung cấp ở trong nước. Tuy vậy, những loại phế liệu thường được sử dụng để tái chế thành các sản phẩm có chất lượng thấp, phát sinh nhiều chất thải, nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường.
Ông Hoàng Văn Thức, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Tài Nguyên và Môi trường) cho biết: Kết quả đợt kiểm tra tháng 6/2018 về công tác bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu tại cảng biển Hải Phòng và Thành phố Hồ Chí Minh, số lượng phế liệu nhập khẩu tồn đọng gần 6.000 container, trong đó ước tính khoảng 20% là phế liệu giấy và 80% là phế liệu nhựa và các phế liệu khác. Tại Hải Phòng, có 737 container quá hạn trên 90 ngày và 507 container từ 30-90 ngày.
Có tình trạng tồn đọng phế liệu tại các cảng biển là do doanh nghiệp chưa có Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu, hoặc có giấy nhưng đã quá hạn vẫn ký hợp đồng mua bán nên nhiều lô hàng về đến cảng nhưng không thể làm thủ tục nhập khẩu. Bên cạnh đó, một số tổ chức, cá nhân còn lợi dụng làm giả giấy xác nhận, dùng giấy của doanh nghiệp khác, đăng ký địa chỉ kinh doanh không đúng, chuyển địa chỉ không cập nhật, nhập khẩu phế liệu không đúng quy chuẩn kỹ thuật môi trường cho phép và khi bị phát hiện đã “bỏ của chạy lấy người”.
Lợi dụng chính sách “tạm nhập, tái xuất”, một số doanh nghiệp có thể nhận nguồn phế liệu này về Việt Nam, tìm cách tái xuất sang Trung Quốc đã làm gia tăng phế liệu vào Việt Nam.
Đến nay, các lực lượng chức năng vẫn chưa phát hiện được doanh nghiệp nào gây ô nhiễm môi trường trong quá trình sử dụng phế liệu nhập khẩu, ngoại trừ duy nhất 1 trường hợp lực lượng hải quan phát hiện 1 vụ bán phế liệu nhập khẩu cho công ty khác sản xuất.
Sẽ tiếp tục gia tăng
Dự báo về tình hình nhập khẩu phế liệu thời gian tới, Tổng cục Môi trường cho rằng, hiện một số nước là thị trường nhập khẩu phế liệu lớn đã hạn chế, thậm chí cấm nhập khẩu một số loại phế liệu dẫn đến một lượng lớn hàng phế liệu nhập khẩu từ các nước phát triển sẽ đổ về Việt Nam.
Từ cuối năm 2017, một số nước trong khu vực như: Trung Quốc, Thái Lan đã ban hành quy định hạn chế hoặc dừng nhập khẩu phế liệu dẫn đến việc các nước trước đây vẫn xuất khẩu phế liệu như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, các nước Bắc Âu… sẽ phải tìm đối tác, thị trường nhập khẩu mới. Do đó, một lượng lớn hàng phế liệu nhập khẩu từ các nước phát triển đã tràn về khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, đây là một trong những nguyên nhân chính làm gia tăng các container tại các cảng biển, đặc biệt là phế liệu nhựa trong những tháng vừa qua.
Cùng với đó, nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng mạnh trong sản xuất công nghiệp, xuất khẩu, thu hút đầu tư... đã kéo theo nhu cầu sử dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất trong nước tăng cao. Nhiều doanh nghiệp đã xây dựng các nhà máy công nghiệp và đang xây dựng kế hoạch nhập khẩu phế liệu để phục vụ hoạt động sản xuất nên sẽ làm gia tăng lượng phế liệu nhập khẩu. Hiện nay một số doanh nghiệp đang nộp hồ sơ xin Giấy xác nhận để nhập khẩu phế liệu.
Ngoài ra, theo thông tin từ các hãng tàu, một lượng lớn hàng phế liệu nhựa, giấy sẽ tiếp tục đổ về các cảng biển Việt Nam thời gian tới do hãng tàu, khách hàng đã ký hợp đồng hoặc hàng đã được xếp lên tàu đang trên đường vận chuyển.