Dịch COVID-19 đã có những tác động mạnh đến các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu gỗ. Xin Thứ trưởng cho biết những khó khăn của ngành gỗ hiện nay?
Có thể nói dịch COVID-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế toàn cầu và Việt Nam. Ngành công nghiệp chế biến gỗ cũng không tránh khỏi sự ảnh hưởng tiêu cực với phạm vi ảnh hưởng rất rộng.
Thứ nhất, đối với thị trường xuất khẩu, đến tháng 4, khoảng 80% các đơn hàng bị tạm dừng, tạm ngưng, chưa tìm được đơn hàng mới. Các thị trường xuất khẩu lớn như Hoa Kỳ quý I/2020 chiếm 51% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ, EU khoảng gần 9% đã gần như đóng băng; các thị trường Nhật Bản chiếm 12%, Hàn Quốc 7-8% cũng chỉ có lác đác đơn hàng.
Riêng thị trường Trung Quốc chiếm 10%; trong đó chủ yếu xuất khẩu 90% là sản phẩm dăm gỗ, trong những tháng đầu năm do ảnh hưởng của dịch, giờ mới bắt đầu được phục hồi, nhưng cũng cần một thời gian nữa mới có thể bình thường. Gần gần đây tình hình dịch ở Trung Quốc vẫn có diễn biến khó lường.
Đối với thị trường trong nước, hiện nay có hai sản phẩm chính. Một là sản phẩm của các làng nghề truyền thống có đến 70 – 80% sản phẩm không tiêu thụ được, phải tạm dừng hoạt động sản xuất. Sản phẩm thứ hai là sản phẩm cao cấp cho các công trình lớn (khách sạn, công sở) giảm 90% doanh thu so với cùng kỳ.
Bên cạnh đó, trong quý I/2020 nguyên liệu gỗ, phụ kiện nhập khẩu cũng giảm 70 – 80%. Hiện, doanh nghiệp sản xuất chủ yếu từ nguồn nguyên liệu, phụ kiện dự trữ.
Tình hình sản xuất của ngành chế biến, xuất khẩu gỗ có thể nói là ngừng trệ nghiêm trọng, do không có đơn hàng nên các doanh nghiệp buộc phải tạm dừng sản xuất và cho lao động nghỉ. Hiện đã có nhiều doanh nghiệp cho nghỉ 45 – 80% số lao động hoặc giãn thời gian làm việc.
Qua khảo sát bước đầu ở 130 doanh nghiệp lớn, bình quân mỗi doanh nghiệp trong quý I thiệt hại 25 tỷ đồng; tổng thiệt hại của các doanh nghiệp này từ 3.000 – 5.000 tỷ đồng. Các doanh nghiệp cũng có áp lực về nguồn tín dụng, trả nợ ngân hàng, các loại thuế, bảo hiểm xã hội…
Chúng tôi mong rằng khó khăn này sẽ kết thúc sớm, nhưng mỗi doanh nghiệp sẽ có bản lĩnh khác nhau để xử lý tình huống này.
Vậy Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có định hướng, giải pháp gì để hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn khó khăn này?
Hiện chỉ có khoảng 7% doanh nghiệp vẫn hoạt động bình thường, còn lại trên 90% doanh nghiệp phải tạm dừng hoặc luân chuyển một bộ phận lao động, tạo ra sự đứt gãy toàn chuỗi. Chuỗi này bao gồm cả những người cung cấp nguyên, phụ liệu, đặc biệt cả những người trồng rừng do không có người mua.
Nhưng nếu chúng ta không duy trì được các đơn hàng thì khả năng khôi phục sản xuất càng khó khăn hơn. Bộ cũng như các bộ, ngành khác đã theo dõi sát sao tình hình sản xuất. Theo mục tiêu của Chính phủ phải đạt được mục tiêu “kép” là vừa chống dịch vừa đảm bảo duy trì sản xuất. Bộ vẫn duy trì thông tin nắm bắt tình hình với các hiệp hội, địa phương dù trong giai đoạn thực hiện giãn cách xã hội. Bộ đã có nhiều văn bản liên quan tới các bộ, ngành, Chính phủ về các chính sách hỗ trợ ngành công nghiệp chế biến gỗ trong giai đoạn khó khăn này.
Khó khăn hiện nay không chỉ của ngành gỗ mà là khó khăn chung của các lĩnh vực sản xuất nên việc giải quyết chính sách là giải quyết chung cho các lĩnh vực. Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt và đã có những chính sách hỗ trợ vừa kịp thời vừa thể hiện quyết tâm cao khôi phục, hỗ trợ sản xuất. Đây là những chính sách lần đầu tiên được áp dụng. Nhà nước đang phải dùng nguồn tích lũy từ trước đến nay để đầu tư, hỗ trợ cho duy trì sản xuất.
Cụ thể Bộ đã có khuyến cáo gì tới doanh nghiệp trong thời gian này?
Bộ đã có văn bản gửi các hiệp hội, đề nghị các hiệp hội truyền đạt đến doanh nghiệp, trước hết doanh nghiệp phải năng động, sáng tạo, cùng Nhà nước vượt qua giai đoạn khó khăn này.
Điều quan trọng đầu tiên là nhận thức, đánh giá tình hình không quá bi quan. Bây giờ không phải là lúc doanh nghiệp nghĩ đến chuyện đóng cửa rồi phá sản mà họ phải có tư tưởng “tìm cơ trong nguy”, ổn định, duy trì, phát triển trong tương lai.
Dù thị trường chủ chốt khó khăn thì tìm thị trường khác và hướng về thị trường nội địa. Hiện, hàng hóa phục vụ dân sinh đang có nhu cầu cao, nếu doanh nghiệp khai thác được sẽ đáp ứng phần nào việc duy trì sản xuất.
Hiện đang thực hiện giãn cách xã hội, đương nhiên chuỗi cung ứng bị ảnh hưởng. Nhưng các doanh nghiệp khác làm được thì doanh nghiệp chế biến gỗ cũng phải làm được. Doanh nghiệp chuyển sang bán hàng trên các kênh thương mại điện tử. Đây không chỉ là giải pháp cho trước mắt mà cả lâu dài, doanh nghiệp phải ứng dụng công nghệ trong bán hàng.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải gắn bó với người lao động, không được để ai lại phía sau. Doanh nghiệp cần đồng hành, thống nhất với họ, khi dịch khó khăn vận động họ chia sẻ, để khi hết dịch họ sẵn sàng trở lại làm việc với doanh nghiệp.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã giao cho Tổng cục Lâm nghiệp làm việc với các hiệp hội, làng nghề, để ngay sau khi nới lỏng giãn cách xã hội, hoặc hết dịch thì phải khôi phục sản xuất ngay không được kéo dài. Nếu kéo dài tình trạng tạm ngừng như hiện nay sẽ dẫn đến đình trệ. Đây là tình huống phải xử lý ngay.
Về lâu dài Bộ có định hướng phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ như thế nào, thưa Thứ trưởng?
Mặc dù hiện đang rất khó khăn nhưng ngành công nghiệp chế biến gỗ vẫn có dư địa phát triển tốt, có tiềm năng nâng cao chuỗi giá trị. Nếu trong thời gian ngắn, dịch COVID-19 qua đi, nhất là thị trường chủ chốt thì chúng ta vẫn có khả năng đạt được mục tiêu kim ngạch 12 tỷ USD trong năm nay.
Theo tôi, ngành này phải tập trung 4 giải pháp chủ yếu. Thứ nhất, dứt khoát cơ cấu lại sản phẩm xuất khẩu. Hiện nay, chúng ta vẫn phải dùng 25 – 26 triệu m3 gỗ nguyên liệu để sản xuất ra khoảng 13 triệu tấn dăm mà chỉ làm kim ngạch xuất khẩu 1,5 – 1,6 tỷ USD. Con số này rất thấp, chỉ chiếm hơn 10% tổng kim ngạch xuất khẩu, trong khi lượng nguyên liệu chiếm 60%.
Cơ cấu sản phẩm gỗ cũng phải thay đổi. Chúng ta hiện chủ yếu sang Mỹ, EU là bàn trang điểm, dụng cụ phòng bếp, phòng tắm chiếm 60% kim ngạch, trong khi đồ ngoại thất, văn phòng chỉ chiếm 40%, đây là dư địa lớn.
Đồng thời cơ cấu cho cả chuỗi, từ trồng rừng gỗ lớn, cải tiến về giống, đưa giống tốt có thâm canh, đẩy nhanh việc quản lý rừng bền vừng, thực hiện các cam kết trong Hiệp định đối tác tự nguyện giữa về thực thi lâm luật, quản trị rừng và thương mại lâm sản với EU.
Thứ hai là làm mạnh mẽ hơn liên kết chuỗi, giảm phụ thuộc nguồn cung nước ngoài. Hiện nguyên liệu trong nước đã chủ động được 80%, nhưng trong cơ cấu đồ mộc, tỷ trọng nguyên liệu nhập vẫn còn cao. Để thay đổi được thì cần đẩy mạnh phát triển nguồn nguyên liệu gỗ lớn sản xuất trong nước.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần đẩy mạnh việc sản xuất phụ liệu trong nước, 80% vẫn nhập khẩu, sản xuất trong nước giá thành cao. Hiện đang là điều kiện để phát triển sản xuất phụ liệu trong nước nhờ quy mô sản xuất của ngành lớn, nhu cầu cao.
Vai trò của hiệp hội rất quan trọng, nhưng hiện có nhiều hiệp hội/hội kể cả ở các địa phương. Ngành này cần có một “nhạc trưởng” để có những hoạt động có sự liên kết chặt chẽ hơn.
Thứ ba là đổi mới công nghệ, ứng dụng công nghệ vào chuỗi, từ ứng dụng giống đến chế biến, bán hàng online; đổi mới thiết kế, tạo ra mặt hàng phối trộn gỗ với sác sản phẩm khác để phù hợp nhu cầu với thị trường. Đây là điều doanh nghiệp bắt buộc phải làm.
Cuối cùng, đối với tiêu thụ trong nước đã quan trọng giờ càng quan trọng hơn, thị trường này có trị giá 3 tỷ USD và sẽ tăng lên vì người dân đã có điều kiện sử dụng sản phẩm gỗ chất lượng cao. Các doanh nghiệp phải hướng vào thị trường này.
Ngoài ra, ngành gỗ phải chú trọng xuất khẩu tại chỗ. Đó là nhiều doanh nghiệp FDI làm công trình khách sạn, công sở chất lượng cao trong nước, đã có doanh nghiệp trong nước như Công ty cổ phần xây dựng kiến trúc AA đã chiếm lĩnh được một góc của thị trường này. Các doanh nghiệp FDI dù có phục vụ nhu cầu trong nước thì các doanh nghiệp Việt cũng có thể tham gia vào chuỗi cung cho họ.
Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của Thứ trưởng!