Năm 2021 có nhiều biến động lớn; trong đó có dịch COVID-19 gây ảnh hưởng nặng nề đến sự phát triển kinh tế trong nước và xuất khẩu. Chế biến và xuất khẩu thủy sản chịu tác động không nhỏ. Tuy nhiên, bằng những nỗ lực để vượt qua khó khăn do dịch bệnh COVID-19 và những yếu tố khách quan về giá cước vận chuyển, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam dự kiến cán đích 8,67 tỷ USD, tăng 3% so với năm 2020.
Chế biến sản phẩm tôm xuất khẩu tại nhà máy của Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta (Sóc Trăng). Ảnh minh họa: TTXVN
Chấp nhận "bỏ tôm giữ tép"
Có thể nói, chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam chỉ thuận lợi, yên ổn trong quý I/2021. Từ quý II/2021 đến nay, dịch bệnh COVID-19 đã đè nặng lên toàn bộ chuỗi thủy sản cả nước như con tôm, cá tra, cá ngừ và các loại thủy hải sản khác. Có tới 50% nhà máy chế biến tôm và cá tra tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đã phải đóng cửa, trong 50% nhà máy còn lại, lực lượng lao động chỉ hoạt động 30% công suất của nhà máy kể từ tháng 7/2021 cho đến tháng 11/2021 bởi dịch bệnh vẫn còn diễn ra gay gắt. Nhiều doanh nghiệp đã phải tăng thêm chi phí để đầu tư trang bị cho lực lượng lao động sản xuất "3 tại chỗ", chi phí kiểm tra dịch bệnh cho người lao động, chi phí kiểm tra sức khỏe đội ngũ vận chuyển khi lưu thông hàng hóa…
Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần thực phẩm Sao Ta chia sẻ, dẫu biết rằng cố gắng sản xuất trong thời gian giãn cách không giúp doanh nghiệp gia tăng lợi nhuận, ngược lại còn hao tốn chi phí cho một loạt sản phẩm không tăng giá trị, nhưng đây là cách duy nhất để doanh nghiệp duy trì sản xuất, đáp ứng các hợp đồng đã ký kết trước đó một cách tạm thời, giữ được thị trường trong giai đoạn khó khăn nhất. Khi giữ được thị trường, việc phục hồi sản xuất chỉ còn là trong sớm muộn. Nếu sau khi phục hồi sản xuất mà không còn thị trường, đây mới là cái mất lớn nhất.
Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá tra cũng không nằm ngoài vòng xoáy của dịch bệnh COVID-19. Bởi tập quán sản xuất của người nuôi cá tại Đồng bằng sông Cửu Long là ao nuôi không gần nhà. Đội ngũ thu hoạch cá tra có kỹ thuật lại phân tán ở nhiều địa phương khác nhau. Điều này làm cho việc thu hoạch cá tra đúng kích cỡ mà doanh nghiệp thu mua yêu cầu lại trở nên khó khăn, cá tra quá lứa trong ao, giá cả xuống thấp, người nuôi ngần ngại không thả nuôi cho vụ tiếp theo…
Bà Trương Thị Lệ Khanh, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Vĩnh Hoàn cho biết, trong quá trình thực hiện giãn cách, doanh nghiệp chế biến cá tra đã phải nỗ lực xử lý để nguồn nguyên liệu về nhà máy đúng hạn. Có những lúc chậm trễ, nhưng Vĩnh Hoàn không thể để nhà máy không có nguyên liệu. Chi phí phát sinh trong giai đoạn này quá lớn, lại không tăng thêm giá trị cho sản phẩm bán ra, nhưng doanh nghiệp không còn cách nào khác để duy trì sản xuất, giữ vững thị trường.
Nỗ lực mở rộng dư địa
Ngành chế biến và xuất khẩu thủy sản mang về nguồn kim ngạch vượt sự mong đợi trước những khó khăn vừa qua đều là sự nỗ lực của từng phân ngành nhỏ. Trong tất cả những nỗ lực này, con tôm được toàn ngành xem như nước cờ chủ chốt để băng qua đại dịch.
Theo ông Trần Đình Luân, Tổng Cục trưởng Tổng cục Thuỷ sản, tổng sản lượng tôm nuôi năm 2021 ước đạt 970 nghìn tấn (tăng 4,3% so với năm 2020); trong đó, tôm sú đạt 277,5 nghìn tấn, tôm thẻ chân trắng 642,5 nghìn tấn, còn lại là tôm khác. Kim ngạch xuất khẩu tôm ước đạt 3,8 tỷ USD, tăng 2,7% so với năm 2020. Con cá tra và nhiều mặt hàng chủ lực như cá ngừ, bạch tuộc, mực... cũng đóng góp vào tăng trưởng chung này.
Hiện nay, trước mắt dịch bệnh COVID-19 vẫn còn diễn ra phức tạp trên cả nước, thêm vào đó là Lệnh 248 và 249 của Tổng cục hải quan Trung Quốc áp lên các mặt hàng nông sản của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc; trong đó các mặt hàng này phải được kiểm duyệt 100% tại cửa khẩu trước khi thông quan gây khó khăn cho các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu của Việt Nam, ngoại trừ các doanh nghiệp đã được duyệt danh sách xuất khẩu sang Trung Quốc.
Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam muốn đưa hàng hóa sang thị trường này một cách thuận lợi cần phải tiến hành thêm nhiều thủ tục khác. Tuy nhiên, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam xác định vẫn phải hoàn tất thủ tục để tiến vào thị trường Trung Quốc thuận lợi. Mặt khác, ngoài thị trường Trung Quốc, Hiệp hội vẫn còn nhiều dư địa mở rộng thị trường cho mặt hàng thủy sản Việt Nam như Canada, Mexico…
Canada cũng đang là thị trường đầy tiềm năng của ngành thủy sản Việt Nam. Theo nguồn tin từ Thương vụ Việt Nam tại Canada, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam cho biết, nhu cầu nhập khẩu thủy sản của Canada tăng trưởng khoảng 7%/năm. Trong năm 2021, tốc độ nhập khẩu thủy sản của Canada tăng trưởng trở lại để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng, cao hơn 5,5% so với năm 2020.
Vì vậy, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang Canada còn nhiều dư địa, bởi hiện tại, tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này chỉ đạt khoảng 300 triệu đô la Canada (tương đương khoảng 250 triệu USD). Các mặt hàng của Việt Nam đã khẳng định vị thế tại Canada bao gồm: tôm đông lạnh và tôm chế biến khoảng 3,4 tỷ đô la Canada/năm, chiếm khoảng 30% thị trường Canada, cá basa khoảng 37 triệu đô la Canada/năm và cá ngừ (vây vàng và mắt to) khoảng 6 triệu đô la Canada, chiếm khoảng 80% thị trường Canada. Các sản phẩm tiềm năng phát triển khác như mực, bạch tuộc, thủy sản chế biến và các sản phẩm giá trị gia tăng.
Bên cạnh đó, thị trường Canada có một số đặc điểm thuận lợi như không có hạn ngạch xuất khẩu. Các sản phẩm thủy sản Canada và Việt Nam mang tính tương hỗ lẫn nhau hơn là cạnh tranh trực tiếp, sản phẩm nhập khẩu vào Canada dễ dàng tiếp cận thị trường Mỹ và ngược lại khi thương mại Canada và Mỹ chiếm tới 75% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Canada...
Những ưu điểm của thị trường này sẽ hỗ trợ cho xuất khẩu thủy sản trong năm 2022, đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam cho biết.
Với những kế hoạch này, xuất khẩu thủy sản Việt Nam được các doanh nghiệp đề ra mục tiêu sẽ đạt 8,9 tỷ USD trong năm 2022.