Xử lý phế liệu tồn đọng tại cảng Tân Cảng - Cát Lái gặp khó

Biện pháp khả thi nhất hiện nay đối với phế liệu không đủ điều kiện nhập khẩu, không đạt quy chuẩn quốc gia về môi trường là tiêu huỷ còn với hàng hoá quá hạn không có người nhận là bán đấu giá nộp vào ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, việc xử lý các container này hiện đang gặp khó do vướng nhiều quy trình, thủ tục và tốn kém cả thời gian và chi phí.

Tiêu huỷ phế liệu chậm

Ông Nguyễn Thanh Long, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 (Chi cục Hải quan Tân cảng Cát Lái) cho biết, số lượng container tồn đọng tại cảng Tân Cảng - Cát Lái trong năm 2021 là 2.934 container, những tháng đầu năm 2022 phát sinh thêm 702 container. Đến hiện tại, đã kiểm kê, phân loại, bán đấu giá, tiêu huỷ, tái xuất, thông quan được tổng cộng 1.228 container. Như vậy, còn 2.408 container cần xử lý, trong đó khoảng 1.600 container là phế liệu.

Từ cuối tháng 3/2022, Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 bắt đầu triển khai kế hoạch tổ chức tiêu hủy 357 container trong tổng số 2 container phế liệu mà Tổng cục Hải quan đã ra quyết định tiêu huỷ nhằm giải phóng mặt bằng cho cảng. Đây là số container phế liệu không đủ điều kiện nhập khẩu, không đạt quy chuẩn quốc gia về môi trường, tồn đọng nhiều năm qua.

Theo đó, 357 container 40 feet của 10 hãng tàu sẽ bị tiêu hủy tại các nhà máy xử lý chất thải công nghiệp ở TP Hồ Chí Minh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Phước và Đồng Nai. Hình thức tiêu hủy là ép, xay cắt, sau đó đốt trong lò 2 cấp có hệ thống xử lý khí thải hoặc lò đốt chất thải công nghiệp. Tuy nhiên, tính đến 19/5, mới có 41 container phế liệu được tiêu hủy, bình quân mỗi ngày chỉ tiêu hủy được 1 container.

“Với tốc độ tiêu huỷ như hiện nay, chỉ riêng đợt tiêu huỷ đầu tiên phải mất hơn 1 năm và xử lý hết 2 contianer đã có quyết định tiêu huỷ phải mất đến 2 năm. Việc này không chỉ khiến tốc độ giải phóng chỗ trống cho cảng bị chậm mà còn ảnh hưởng đến nhân lực, năng suất làm việc của Chi cục Hải quan do phải cử người giám sát liên tục”, ông Nguyễn Thanh Long nêu vấn đề. 

Theo ông Nguyễn Thanh Long, hiện Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 đã phân công 4 tổ công tác thực hiện giám sát việc tiêu hủy. Tổ giám sát có nhiệm vụ giám sát chặt chẽ từ cảng, nơi hàng hóa đi, lập biên bản bàn giao cho công ty xử lý môi trường.

Để việc tiêu hủy đúng quy định, đúng thời gian, các công ty xử lý môi trường sẽ chịu trách nhiệm vận chuyển nguyên trạng hàng hóa tiêu hủy về địa điểm tiêu hủy theo hợp đồng tiêu hủy và biên bản bàn giao. Việc vận chuyển thực hiện trước ít nhất một ngày theo lịch trình tiêu hủy để tạo thuận lợi cho việc giám sát.

Trước tình hình trên, Cục Hải quan TP Hồ Chí Minh vừa qua đã có công văn gửi Tổng cục Hải quan, báo cáo những vướng mắc trong việc tiêu hủy phế liệu tồn đọng. Cụ thể, phần lớn các hãng tàu đều ký hợp đồng tiêu hủy tập trung với 3 công ty xử lý chất thải môi trường. Tuy nhiên các công ty này tiếp nhận xử lý phế liệu chủ yếu bằng phương pháp thủ công; công nhân đưa từng kiện hàng vào lò đốt bằng phương tiện thô sơ, xe nâng hạ, rút hàng hóa ra khỏi container một cách không chuyên nghiệp. Do đó, công suất tiêu hủy rất thấp, trung bình chỉ 1 tấn/giờ. Nếu hoạt động hết công suất cũng chỉ tiêu hủy 1 container/ngày.

Bên cạnh đó, việc phải thực hiện đúng nội dung hướng dẫn tại Công văn 632 ngày 25/2/2022 của Tổng Cục Hải quan về tiêu hủy phế liệu cũng ảnh hưởng đến quá trình thực hiện. Chẳng hạn, trước khi cắt seal container để tiêu hủy hàng hóa, hội đồng giám sát phải chụp ảnh cửa container, chụp ảnh seal, lập biên bản mở container, ghi rõ số hiệu container, seal. Hội đồng giám sát còn phải lập biên bản xác nhận các bên liên quan cũng như lưu hình ảnh, biên bản vào hồ sơ xử lý tiêu hủy.

Toàn bộ quá trình tiêu hủy phải được giám sát từ khi cắt seal đến khi tiêu hủy toàn bộ lô hàng, tốn rất nhiều nhân lực. Tuy nhiên, cán bộ, công chức giám sát tiêu hủy chỉ làm việc 8 giờ/ngày, một số thời điểm không đủ thành viên tham gia đã khiến quá trình tổ chức tiêu hủy phế liệu bị gián đoạn và kéo dài.

Do đó, tiến độ tiêu hủy thời gian qua rất chậm, chưa kể điều kiện làm việc của cán bộ, công chức giám sát tiêu hủy không được bảo đảm, về lâu dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Quá trình xử lý tiêu hủy phế liệu bằng phương pháp đốt với nhiệt độ trên 1.000 độ C còn gây ô nhiễm môi trường, gây độc hại mà mắt thường không nhìn thấy được... 

Do đó, Hội đồng Xử lý hàng tồn đọng Cục Hải quan TP Hồ Chí Minh cũng đã gửi công văn cho Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh, thành liên quan, đề nghị xem xét lại đánh giá tác động môi trường của việc tiêu hủy để có căn cứ báo cáo, đề xuất với Tổng cục Hải quan những biện pháp xử lý phù hợp.

Linh hoạt xử lý container hàng tồn

Ngoài các container phế liệu, hiện cảng Tân Cảng - Cát Lái còn có trên 800 container hàng hoá tồn đọng thời gian dài cần được xử lý. Từ tháng 4/2022 đến nay, Cục Hải quan Tp. Hồ Chí Minh đã tiến hành tìm doanh nghiệp giám định chất lượng hàng hóa, chi tiết từng nhóm mã số hàng hóa theo danh mục hàng hóa xuất nhập khẩu Việt Nam tại thời điểm có hiệu lực pháp luật nhằm giúp Hội đồng xử lý hàng hóa tồn đọng có cơ sở xem xét căn cứ xác định chính xác tình trạng hàng hóa tồn đọng.

Theo đó 5 container tồn đọng tại cảng Tân Cảng - Cát Lái đã được kiểm tra, phân loại bao gồm: máy móc thiết bị đã qua sử dụng, hàng gia dụng, hàng bách hóa, dược liệu, phụ tùng máy móc, phế liệu, hóa chất, gỗ lóng, cáp quang, hàng dự án…

Ông Nguyễn Thanh Long, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cảng Sài Gòn khu vực 1 nhận định, Cảng Tân Cảng - Cát Lái luôn trong tình trạng hoạy động công suất cao nhưng quy trình xử lý hàng hoá tồn đọng hiện tại vẫn rất phức tạp, cứng nhắc và mất rất nhiều thời gian.

Đơn cử như việc xác định giá trị hàng hoá quá hạn lưu cảng, có thể dựa trên cơ sở trị giá khai báo hải quan để làm căn cứ nhưng quy định hiện nay không cho phép mà phải thuê công ty thẩm định giá độc lập, sau đó tổ chức đấu giá…Với các lô hàng hoá có giá trị thấp, chi phí thuê thẩm định giá và làm thủ tục đấu giá vừa bằng với giá bán lô hàng, không bổ sung được đồng nào vào ngân sách, trong khi đó lại tiêu tốn thời gian và nhân lực của Nhà nước.

Trong khi đó, ông Nguyễn Phương Nam, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Tân Cảng Sài Gòn thông tin, kể từ khi dịch COVID-19, một số doanh nghiệp có xu hướng chậm nhận hàng khiến lượng container lưu cảng thời gian dài tăng lên, ảnh hưởng đến hoạt động của cảng. Đối với các container hàng hoá lưu cảng quá lâu, đơn vị khai thác cảng và hải quan phối hợp di dời sang các cảng khác như cảng Tân Cảng - Hiệp Phước hoặc di chuyển sang các cảng cạn nội địa (ICD) để giảm ùn tắc cục bộ trong những dịp cao điểm xuất, nhập khẩu.

Theo quy định hiện nay, các lô hàng container quá thời hạn 90 ngày kể từ ngày hàng đến cửa khẩu, đang lưu giữ tại các địa điểm thuộc cảng Chi cục Hải quan Cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực I đã ra thông báo tìm chủ hàng. Sau 60 ngày kể từ ngày thông báo mà chủ hàng không đến làm thủ tục nhận hàng thì hải quan sẽ thực hiện xử lý hàng hóa tồn đọng theo quy định tại Nghị định 29/2018/NĐ-CP ngày 05/03/2018 của Chính Phủ, Thông tư số 203/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 và Thông tư số 57/2018/TT-BTC ngày 05/7/2018 của Bộ Tài chính. 

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Phương Nam, vào các thời điểm hàng hoá xuất nhập khẩu tăng cao thì việc thực hiện theo quy định chờ hết 90 ngày sau đó ra thông báo tìm chủ hàng và phải chờ thêm 60 ngày nữa mới quyết định hình thức xử lý contanier hàng tồn đọng sẽ ảnh hưởng đáng kể đến công suất vận hành của cảng. 

Do đó, đơn vị khai thác cảng mong muốn có cơ chế hướng dẫn xử lý container tồn cảng linh hoạt hơn, ví dụ như hàng hoá đã quá thời gian lưu cảng thì đơn vị khai thác cảng có quyền di dời đến các cảng khác còn trống hoặc các ICD để phối hợp với hải quan xử lý các bước tiếp theo.Trong trường hợp hãng tàu có hàng quá hạn, hết giá trị sử dụng và có đề nghị xử lý thì cho phép hãng tự thuê công ty xử lý môi trường để tiêu huỷ, vừa xử lý được hàng tồn đọng vừa giảm áp lực lên các đơn vị vận hành, giám sát hoạt động tại cảng.