Người dân đeo khẩu trang phòng lây nhiễm COVID-19 trong khi xếp hàng nhận thực phẩm cứu trợ ở Ấn Độ. Ảnh: AFP/TTXVN
Chỉ trong vài tháng, đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 đã lan ra khắp khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, lây nhiễm cho hàng triệu người và gây ra những xáo trộn khổng lồ về kinh tế và xã hội.
Trong khi một số nước như Việt Nam và Hàn Quốc đã có những thành công trong kiểm soát dịch, thì các quốc gia như Ấn Độ, Indonesia và cả Mỹ tiếp tục đối mặt với các đợt bùng phát dịch dữ dội trong nội địa.
Theo tờ Diplomat, đại dịch COVID-19 sẽ dẫn đến những tác động lớn với an ninh và địa chính trị khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trong cả ngắn và dài hạn.
Trong tương lai gần, COVID-19 sẽ làm giảm mức độ sẵn sàng chiến đấu của các lực lượng quân đội nhiều nước Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Quân đội các nước trong khu vực đã phải hủy bỏ những cuộc tập trận quy mô lớn vốn giúp họ duy trì mức độ sẵn sàng.
Mỹ và Hàn Quốc đã hủy các cuộc diễn tập chung định kỳ vào đầu năm 2020. Mỹ - Philippines cũng hủy cuộc tập trận Balikatan thường niên vào tháng 5/2020. Australia mới đây hủy cuộc tập trận đa quốc gia Pitch Black, theo kế hoạch có sự tham gia của Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản và một số nước khác trong khu vực.
Nhìn chung mức độ sẵn sàng chiến đấu thấp hơn trong khu vực sẽ làm tăng rủi ro sự cố quốc tế liên quan đến quân đội. Việc hủy quá nhiều cuộc tập trận của liên minh do Mỹ đứng đầu có thể khiến cả cả các đồng minh và đối thủ của Mỹ đặt câu hỏi liệu các lực lượng vũ trang Mỹ còn có khả năng đáp ứng những cam kết an ninh rộng mở của họ đối với Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương hay không.
Nhóm tàu sân bay Mỹ USS Nimitz và USS Ronald Reagan trên Biển Đông đầu tháng 7/2020. Ảnh: CNN
Đại dịch COVID-19 cũng có khả năng dẫn tới bất ổn lớn hơn trên bán đảo Triều Tiên. Triều Tiên vốn đã đối mặt với nhiều thách thức kinh tế do các lệnh trừng phạt quốc tế nay lại gặp khó khăn từ việc đóng cửa biên giới với Trung Quốc - đối tác thương mại lớn nhất - nhằm ngăn ngừa sự lây lan của dịch bệnh.
Nếu đại dịch tấn công Triều Tiên, nước này hầu như chắc chắn sẽ đối mặt khủng hoảng nghiêm trọng do cơ sở hạ tầng y tế còn thiếu thốn. Trong khi đó, vừa qua, Bình Nhưỡng đã cho phá huỷ văn phòng liên lạc chung với Hàn Quốc ở Kaesong, và họ có thể có những động thái cứng rắn tiếp theo trong những tháng tới.
Nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại cuộc họp khẩn về dịch COVID-19 ở Bình Nhưỡng, ngày 26/7/2020. Ảnh: YONHAP/TTXVN
Đại dịch cũng có thể tạm thời cản trở vai trò ngày càng lớn của Ấn Độ trong bảo đảm an ninh khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Trong một thập kỷ qua, Ấn Độ đã dần trở thành một bên bảo đảm an ninh trong khu vực thông qua việc tăng cường năng lực hải quân, ủng hộ các nỗ lực xây dựng năng lực hàng hải ở Đông Nam Á và đẩy mạnh tham gia các đối thoại an ninh đa phương như “Quad” (gồm Australia, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ).
Tuy nhiên hiện nay số ca mắc COVID-19 tại Ấn Độ đang tăng nhanh chóng ở Ấn Độ bất chấp lệnh phong toả kéo dài từ tháng 3. Trong bối cảnh hệ thống y tế bị quá tải và nền kinh tế vật lộn với các biện pháp phong toả, chính quyền của Thủ tướng Modi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc dồn sự chú ý và nguồn lực vào giải quyết các thách thức trong nước.
Trong dài hạn, đại dịch có thể gây ra những tác động chiến lược lên an ninh khu vực. Có lẽ quan trọng nhất là việc dịch COVID-19 sẽ làm căng thẳng hơn thế đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc trong khu vực. Đối với nhiều người ở Mỹ, đại dịch đã cho thấy rõ cái giá mà nước này phải trả cho việc phụ thuộc vào Trung Quốc cũng như mức độ thiếu tin cậy đối với Bắc Kinh.
Nhiều người Trung Quốc thì lại xem việc Mỹ chỉ trích Bắc Kinh là nhằm đánh lạc dư luận trong nước về cách phản ứng của họ trước đại dịch. Thế đối đầu do dịch COVID-19 có thể sẽ kéo dài lâu hơn cả bản thân dịch bệnh này, đổ thêm dầu vào cuộc cạnh tranh chiến lược ngày càng tăng giữa hai cường quốc mạnh nhất khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Dịch COVID-10 có thể sẽ tác động dài hạn lên ảnh hưởng và quyền lực của Mỹ và Trung Quốc đối với khu vực. Mỹ phải chật vật chống dịch ở trong nước, nên hình ảnh của họ ở khu vực và trên toàn cầu cũng bị sứt mẻ. Trong khi đó Trung Quốc đã tận dụng đại dịch để quảng bá hình ảnh, thậm chí còn lợi dụng lúc các nước khác mải đương đầu với dịch bệnh để gia tăng các hoạt động ở Biển Đông, dọc theo biên giới Trung Quốc - Ấn Độ, cũng như bị cáo buộc tấn công mạng nhằm vào Australia.
Một điểm xét nghiệm COVID-19 tại Singapore. Ảnh: AFP/TTXVN
Về lâu dài, dịch COVID-19 cũng có khả năng làm tổn hại đến tính chính danh của trật tự quốc tế tự do ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Các thể chế quốc tế hàng đầu đã phải chật vật ứng phó với đại dịch. Chẳng hạn nhóm G-7 đã không thể ra được một tuyên bố chung về COVID-19. Danh tiếng của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng bị tổn hại do những nghi ngờ về việc thiên vị Trung Quốc, dẫn đến việc Mỹ cắt đứt quan hệ với tổ chức này.
Đồng thời dịch COVID-19 có thể góp phần hình thành các thể chế khu vực mới được tạo ra nhằm xử lý các thách thức chung về an ninh. Nhóm các nước “Quad” – Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản, và Australia- đã bắt tay với Hàn Quốc, Việt Nam và New Zealand trong đối thoại “Quad Plus” nhằm điều phối các hoạt động ứng phó với đại dịch. Diễn biến này có thể mở đường cho hợp tác đa phương lớn hơn giữa các nước trong tương lai về cả các vấn đề an ninh truyền thống lẫn an ninh xuyên quốc gia.
Cuối cùng, đại dịch COVID-19 có thể gây ra tác động dài hạn đối với cách nhìn nhận về các mối đe dọa trong khu vực. Đối mặt với những hậu quả to lớn do đại dịch gây ra, các quốc gia sẽ coi trọng hơn vấn đề an ninh dịch bênh. Các dữ liệu thăm dò chỉ ra rằng, công dân Mỹ đã coi sự lây lan của dịch bệnh là mối đe doạ toàn cầu hàng đầu mà đất nước họ phải đối mặt.
Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu các nước Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương sẽ dựa vào các chiến lược an ninh đơn phương hay đa phương để giải quyết những mối lo ngại về an ninh dịch bệnh. Trong khi việc tạo ra đối thoại "Quad Plus" cho thấy xu hướng đa phương có thể là một hướng đi hiệu quả, thì việc Mỹ rút khỏi WHO lại cho thấy sự mong manh của các cơ chế đa phương hiện có trong giải quyết các mối đe dọa xuyên quốc gia.