Lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei (giữa) và Tổng thống Ebrahim Raisi (phải) trong cuộc gặp với Tổng thống Nga Vladimir Putin ở Tehran ngày 19/7/2022. Ảnh: AP
Theo trang tin Politico.eu, Iran đang chuẩn bị chuyển giao cho Điện Kremlin “bản thiết kế vũ khí hiệu quả nhất” chống lại các lệnh trừng phạt của phương Tây: mạng lưới tài chính ngầm mà nước này dựa vào để lách các lệnh trừng phạt.
Trong nhiều năm, Tehran đã khiến Mỹ thất vọng về những nỗ lực nhằm cô lập và suy yếu nền kinh tế Iran bằng cách xây dựng các công ty bình phong và ngân hàng nước ngoài – trong đó có cả các tổ chức tài chính lớn có trụ sở ở châu Âu và Mỹ - mà các công ty Iran sử dụng để tránh bị kiểm soát và tiến hành các hoạt động kinh doanh ở nước ngoài.
Theo các nhà ngoại giao phương Tây, khi Nga đối mặt với sự cô lập quốc tế ngày càng tăng do cuộc xung đột ở Ukraine, Iran đã đề nghị chia sẻ kinh nghiệm chuyên môn của mình về “nghệ thuật né tránh các lệnh trừng phạt”.
Các nhà ngoại giao trên lập luận rằng một loạt các cuộc họp gần đây giữa những quan chức cấp cao của Nga và Iran, bao gồm cả Giám đốc ngân hàng trung ương Ali Salehabadi và Thứ trưởng Kinh tế Ali Fekri của Iran, liên quan đến việc đặt nền móng cho sự hợp tác trên.
Nếu Moskva áp dụng các kinh nghiệm của Iran, Moskva có thể hy vọng sẽ giảm thiểu tác động của nhiều lệnh trừng phạt mà nước này phải đối mặt, đặc biệt là trong lĩnh vực dầu khí, vốn là "xương sống" của nền kinh tế Nga. Điều này sẽ giúp Nga duy trì nguồn thu từ dầu mỏ, đặc biệt trong trường hợp khi xung đột với Ukraine kéo dài.
Do đó, một trong những quan chức phương Tây nhấn mạnh: “Việc làm tê liệt khả năng tài chính của Nga - Iran là điều cần thiết”.
Các nhà ngoại giao phương Tây đưa ra cảnh báo về những kỹ thuật tránh lệnh trừng phạt cũng lưu ý rằng nhiều ngân hàng phương Tây, như Ngân hàng Commerzbank và Deutsche Bank của Đức, cũng như Citigroup của Mỹ, đóng vai trò giúp Iran tiếp tục tăng thu nhập xuất khẩu thông qua các giao dịch ngầm.
Vào mùa Hè năm nay, Tehran và Moskva đã tổ chức các cuộc đàm phán về việc sử dụng Iran làm “cửa sau” cho xuất khẩu dầu mỏ của Nga sau khi Tehran và các cường quốc trên thế giới chuẩn bị quay trở lại thỏa thuận hạt nhân, theo đó nước Cộng hòa Hồi giáo này sẽ kiềm chế chương trình hạt nhân của mình để đổi lấy việc nới lỏng các biện pháp trừng phạt.
Iran đã có kinh nghiệm trong nhiều thập kỷ liên quan đến việc tìm cách tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ nhưng đã đạt được những bước tiến đặc biệt kể từ năm 2018 sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân và áp dụng lại các hạn chế. Ông Trump cho rằng thỏa thuận với Iran không đủ để ngăn Tehran chế tạo bom hạt nhân. Các nước châu Âu, dẫn đầu là Đức và Pháp, đã phản đối quyết định của Mỹ.
Các biện pháp của Iran
Ngay trước động thái của Trump, các ngân hàng và công ty châu Âu đã hạn chế quay lại hợp tác với Iran vì nhiều lệnh trừng phạt của Mỹ vẫn còn hiệu lực và hầu hết các công ty đều đánh giá rủi ro bị Mỹ gây áp lực.
Do đó, biện pháp khắc phục của Iran là hợp tác “ngầm”. Một dữ liệu giao dịch gần đây về các công ty thanh toán bù trừ của Iran và các công ty bình phong có đăng ký ở nước ngoài do Iran kiểm soát cho thấy, khối lượng các giao dịch tránh được lệnh trừng phạt đã lên đến ít nhất hàng chục tỷ USD hàng năm. Dữ liệu được các quan chức phương Tây xác thực nhấn mạnh mức độ mà Iran đã thành công trong việc phá vỡ cái gọi là "chiến dịch gây áp lực tối đa" mà Washington khởi xướng vào năm 2018.
“Điều này giải thích cách Iran giành chiến thắng trong chiến dịch gây áp lực tối đa”, một trong những quan chức phương Tây cho biết. Điều này cũng có thể giải thích tại sao Iran, bất chấp những nhượng bộ đáng kể của chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden, đã trì hoãn việc quay trở lại thỏa thuận hạt nhân. Các cuộc đàm phán hạt nhân đã đi vào bế tắc ngay cả trước khi các cuộc biểu tình gia tăng gần đây ở Iran.
Trong khi các lệnh trừng phạt của Mỹ đã ảnh hưởng đến sản lượng kinh tế của Iran, mạng lưới tài chính “ngầm” của Tehran đã đảm bảo nền kinh tế tiếp tục phát triển. Mặc dù lạm phát và thất nghiệp ở Iran đang ở mức cao (những yếu tố nguy cơ gây ra bất ổn), nhưng nền kinh tế của nước này gần đây đã có dấu hiệu phục hồi, tăng hơn 4% trong năm tài chính vừa qua, theo Ngân hàng Thế giới.
Trong khi xuất khẩu dầu của Iran đã giảm gần một nửa do các lệnh trừng phạt xuống còn khoảng 1 triệu thùng mỗi ngày, nước này đã thành công trong việc duy trì thương mại mạnh mẽ trong các lĩnh vực khác, chẳng hạn như hóa dầu và kim loại. Năm ngoái, ngoại thương của Iran đạt khoảng 100 tỷ USD, mức cao nhất kể từ khi Mỹ áp đặt lại các biện pháp trừng phạt.
Mặc dù lượng dầu sụt giảm, nước này gần đây đã được hưởng lợi từ giá tăng cao, với doanh thu xuất khẩu năm ngoái đã tăng hơn gấp đôi lên khoảng 19 tỷ USD. Theo Ngân hàng Thế giới, điều thúc đẩy sự phục hồi dầu của Iran là “xuất khẩu gián tiếp sang Trung Quốc”. Dầu của Iran khá hấp dẫn đối với Trung Quốc, chủ yếu là vì giá tương đối rẻ. Bản chất của dầu thô Iran bị trừng phạt có nghĩa là nó được bán với giá chiết khấu tốt so với giá thị trường.
Trong khi dầu vận chuyển dễ bị phát hiện, khó khăn lớn hơn đối với Iran là vấn đề thanh toán cho các giao dịch mua bán mà không gây ra hiệu ứng trong hệ thống tài chính quốc tế, mà từ góc độ quản lý là do Mỹ chi phối. Thay vì bán dầu trực tiếp cho người mua cuối cùng, dầu được bán thông qua “các công ty bình phong”.
Vì vậy gần đây, Mỹ đã trừng phạt các thành viên của tổ chức mà họ mô tả là một “vành đai buôn lậu dầu” do Iran hậu thuẫn mà Washington cáo buộc đã chuyển tiền cho Hezbollah, nhóm chiến binh ở Liban do Tehran hỗ trợ.
Brian Nelson, một quan chức cấp cao của Bộ Tài chính Mỹ cho biết: “Các cá nhân điều hành mạng lưới này sử dụng nhiều công ty vỏ bọc và những biện pháp như làm giả hồ sơ để làm sai lệch nguồn gốc của dầu Iran, bán nó trên thị trường quốc tế và trốn tránh các lệnh trừng phạt”.