Khúc quanh Brexit đầy bất trắc

Quyết định, được đưa ra sau nhiều giờ thảo luận khó khăn và căng thẳng xuyên đêm 10 tới rạng sáng 11/4, tại hội nghị thượng đỉnh bất thường EU ở Brussels, đã đẩy con đường Brexit của nước Anh ngoặt vào một khúc quanh mới mà chưa rõ điểm cuối sẽ là gì. 

Bất chấp việc quá mệt mỏi với sự trì hoãn của London khi các nghị sĩ Anh đã 3 lần từ chối "thỏa thuận chia tay" mà Thủ tướng Anh Theresa May đạt được với Brussels tháng 11 năm ngoái, các nhà lãnh đạo EU vẫn cho người Anh thêm thời gian, chỉ 2 ngày trước thời hạn mà EU cũng đã kéo dài một lần (ngày 12/4), tức nước Anh có thêm 6 tháng để tìm kiếm giải pháp tốt nhất có thể. Có lẽ quan điểm của 27 nước thành viên EU là cố tránh thiệt hại của một "vụ ly hôn" không có thỏa thuận.

Trên thực tế, cả EU, các nước thành viên lẫn các công ty đều đã chuẩn bị cho một Brexit không thỏa thuận, mà theo ước tính chỉ riêng trên thị trường lao động sẽ gây thiệt hại khoảng 500.000 việc làm đối với Anh và khoảng 1 triệu việc làm đối với 27 nước EU. Tuy nhiên, đến thời điểm này, EU phải thừa nhận cả các thể chế của khối, các nước thành viên và các công ty hoàn toàn chưa chuẩn bị kỹ lưỡng, chưa sẵn sàng cho "kịch bản" không thỏa thuận.

Đơn cử như nền kinh tế lớn nhất EU là Đức, nơi khoảng 750.000 việc làm phụ thuộc vào thương mại tự do với Anh, chính phủ phải thuê thêm ít nhất 900 nhân viên hải quan (các nghiệp đoàn tuyên bố cần 1.300 người) để chuẩn bị cho kịch bản không thỏa thuận, nhưng đến cuối tháng 1/2019, vẫn chưa tuyển dụng được người nào.

Ở Pháp, dù việc tuyển dụng thêm 740 quan chức hải quan và thanh tra thú y đã được triển khai, song như Giám đốc điều hành cảng Calais, Jean-Marc Puissesseau thừa nhận, việc kiểm tra hải quan và vệ sinh đối với hàng hóa từ Anh có thể dẫn tới tình trạng ách tắc kéo dài gần 50 km ở cảng này khi Brexit không thỏa thuận diễn ra. Tiếp tục trì hoãn Brexit thêm một lần nữa dường như là một sự lựa chọn tương đối ổn thỏa và an toàn trong bối cảnh hiện nay. 

Thời hạn ngày 31/10, ngay trước thời điểm Ủy ban châu Âu nhiệm kỳ mới đi vào hoạt động trong tháng 11 và một "cột mốc" vào tháng 6, thời điểm diễn ra hội nghị thượng đỉnh EU trong hai ngày 20 và 21/6, cũng được đánh giá là phương án "vẹn cả đôi đường" của EU.

Trước thềm hội nghị thượng đỉnh bất thường ngày 10/4, Thủ tướng Anh Theresa May đã đề nghị EU cho phép trì hoãn Brexit thêm đến ngày 30/6 để các nghị sĩ Anh có thêm thời gian thông qua thỏa thuận, còn Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk đề xuất trao cho Anh thời hạn kéo dài Brexit 1 năm, nhưng với sự linh hoạt để người Anh có thể ra đi bất cứ lúc nào sẵn sàng, có nghĩa là Anh có thể ra đi ngay sau khi hạ viện nước này thông qua thỏa thuận với EU. Ông Tusk cho rằng trước sự chia rẽ sâu sắc của Hạ viện Anh, EU có ít lý do để tin rằng quá trình phê chuẩn thỏa thuận có thể được hoàn thành vào cuối tháng 6. 

Sáu tháng gia hạn với các điều kiện ràng buộc mạnh mẽ cũng cho phép EU "dung hòa" quan điểm của những nhà lãnh đạo như Thủ tướng Đức Angela  Merkel, sẵn sàng thỏa hiệp ở mức độ nào đó với tiến trình chính trị ở Anh, với lập trường của những người khác, như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người đã thể hiện thái độ chán ngán và lo lắng rằng "sự dùng dằng" của Vương quốc Anh sẽ gây ra các nguy cơ cho hoạt động của EU tại thời điểm 27 nước thành viên phải đưa ra các quyết định quan trọng trong tương lai, như việc quyết định về ngân sách dài hạn 2021-2027 hay bầu Chủ tịch Ủy ban châu Âu.

Tổng thống Pháp nhấn mạnh trong 10 năm qua, cuộc khủng hoảng của Khu vực đồng tiền chung euro và vấn đề người di cư đã làm tê liệt châu Âu, và EU không thể để lặp lại điều này vì Brexit. Trên thực tế, việc cho phép gia hạn của EU có thể sẽ làm tăng nguy cơ của một loạt các lần gia hạn ngắn và kéo theo các hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp, điều này gây khó khăn cho các hoạt động của EU. Hơn nữa, trong trường hợp tiếp tục bế tắc, việc gia hạn dài hơn như vậy sẽ cho phép Vương quốc Anh suy nghĩ lại về chiến lược Brexit của mình.

Nhằm giải quyết những vấn đề trên, Chủ tịch Tusk cho biết EU đã thống nhất một số điều kiện như không đàm phán lại về "thỏa thuận ra đi", không bắt đầu các cuộc đàm phán về tương lai mối quan hệ, ngoại trừ Tuyên bố chính trị và Vương quốc Anh sẽ phải duy trì sự hợp tác chân thành của mình trong giai đoạn quan trọng này, với tư cách là một quốc gia thành viên rời đi. Và nếu Hạ viện Anh không thông qua thỏa thuận Brexit trước ngày 22/5 thì nước này phải tham gia cuộc bầu cử nghị viện châu Âu (EP), dự kiến diễn ra từ 23 - 26/5, bằng không, Anh bắt buộc phải "chia tay" EU ngày 1/6.

Có vẻ các lãnh đạo EU đang tìm cách tốt nhất để gây sức ép buộc Hạ viện Anh thông qua "thỏa thuận ly hôn", tránh xảy ra trường hợp Brexit “cứng” vốn đang gây lo lắng khắp châu Âu. Thủ tướng Theresa May chưa bao giờ muốn Anh phải tham gia cuộc bầu cử EP, buộc phải "tăng tốc" cuộc mặc cả với Công đảng đối lập cũng như giải quyết bất đồng ngay trong nội bộ phe Bảo thủ để thỏa thuận Brexit cuối cùng có thể được thông qua trước ngày 22/5. Tuy nhiên, bằng cách nào để thuyết phục những nghị sĩ cả 3 lần bỏ phiếu trước đều từ chối ủng hộ thỏa thuận này, thay đổi quan điểm, thì bà May rõ ràng chưa có phương án.

Nhà bình luận quốc tế Arnaud de la Grange của báo Pháp Le Figaro đánh giá: “Không có gì chắc chắn rằng các cuộc thảo luận giữa bà Theresa May và Công đảng Anh sẽ có kết quả. Chuông báo động đã rít lên trong giới kinh doanh tại Vương quốc Anh. Giới chính khách thì cận kề bờ vực của sự điên loạn...".

Thực tế cho thấy Thủ tướng Theresa May bắt đầu quá nhanh trong các cuộc đàm phán với Brussels, mà không tạo được sự đồng thuận trong nội bộ Anh về cách thức Brexit mà nước Anh muốn thực hiện. Cuộc tranh luận về Brexit chỉ thực sự bắt đầu vào tháng 1 vừa qua, tức là hai năm rưỡi sau cuộc trưng cầu dân ý. Và cũng chỉ 1 tuần trước, khi mọi chuyện bên bờ vực đổ vỡ, bà May mới quyết tâm tiếp cận Công đảng đối lập vì một sự "đoàn kết dân tộc".

Tới thời điểm này, chính phủ của bà  May và Công đảng đối lập vẫn chưa tìm được sự đồng thuận về thỏa thuận Brexit, mà phe Công đảng đổ lỗi do "Chính phủ của Thủ tướng May vẫn không thay đổi lập trường". Công đảng muốn Anh duy trì mối quan hệ chặt chẽ hơn với EU sau Brexit thông qua việc ở lại trong liên minh thuế quan với EU, điều bà May không chấp nhận vì muốn Anh có một chính sách thương mại độc lập. Một khi thỏa thuận Brexit vẫn không thể vượt qua "cửa ải" hạ viện, mọi kịch bản đều có thể xảy ra, bao gồm việc bà May phải rời ghế lãnh đạo đảng Bảo thủ, một cuộc tổng tuyển cử trước thời hạn hay thậm chí là một cuộc trưng cầu dân ý thứ hai về Brexit. 

Tới thời điểm này, như phe Công đảng nói, "quả bóng đang nằm bên sân của Chính phủ Anh", song làm thế nào để đưa bóng vào lưới thì có vẻ bà May chưa có chiến thuật hợp lý. Dù rằng đích đến không thay đổi, nhưng con đường dẫn tới lối ra của nước Anh khỏi EU vẫn còn đầy bất trắc trước một khúc quanh mới.