Không phải ngẫu nhiên mà chỉ trong vòng hai tuần, Trung Đông lần lượt đón hai quan chức hàng đầu của chính quyền Mỹ. Sau chuyến đi giữa tháng 7 vừa qua của Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry cũng tới “chảo lửa” này.
Trong bối cảnh phương Tây và Iran vừa đạt được thỏa thuận hạt nhân khiến các đối tác của Washington trong khu vực “mất ăn mất ngủ”, giới phân tích nhận định chuyến đi của ông Kerry là nhằm thực hiện sứ mệnh “trấn an” các đồng minh.
Ngoại trưởng Mỹ John Kerry và Tổng thư ký Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh Abdullatif bin Rashid Al Zayani of Bahrain (thứ hai, phải) cùng Ngoại trưởng các nước GCC trong cuộc họp ngày 3/8. Ảnh: AFP/TTXVN |
Trong nhiều năm qua, thế giới Arab đã bị phân cực do sự mâu thuẫn ngày càng trở nên gay gắt giữa Iran và các quốc gia vùng Vịnh, đặc biệt là Saudi Arabia, làm kích động căng thẳng giữa hai dòng Hồi giáo Sunni và Shiite.
Sự hậu thuẫn của Iran giúp bảo đảm sự bám trụ quyền lực của Tổng thống Syria Bashar al-Assad trước lực lượng nổi dậy dòng Sunni được các nước vùng Vịnh “chống lưng”. Nội bộ Yemen bị chia rẽ khi Saudi Arabia dẫn đầu liên minh Arab thực hiện chiến dịch không kích nhằm giúp chính phủ nước này chống lại lực lượng nổi dậy Shiite được Tehran hậu thuẫn. Saudi Arabia cũng phản đối sự gia tăng ảnh hưởng của Iran tại Iraq kể từ năm 2003 khi Tổng thống Saddam Hussein bị lật đổ và các chính trị gia theo dòng Hồi giáo Shiite lên nắm quyền có quan hệ gần gũi với Iran.
Vì thế, các nước Arab, đặc biệt là 6 quốc gia Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC), đã đón nhận thỏa thuận hạt nhân Iran với thái độ thận trọng do lo ngại rằng việc giảm bớt sự cô lập của quốc tế đối với Tehran sẽ chuyển hướng cuộc tranh giành quyền lực trong khu vực theo hướng có lợi cho quốc gia Hồi giáo dòng Shiite này. Một mối quan ngại khác của các đồng minh vùng Vịnh theo dòng Sunni là thỏa thuận hạt nhân sẽ trao cho Iran các phương tiện hành động nhờ nguồn thu kinh tế, đồng thời ngầm “bật đèn xanh” cho Iran gia tăng ảnh hưởng trong khu vực và hỗ trợ cho các phần tử hiếu chiến. Chuyên gia Hussein Ibish từ Viện các quốc gia vùng Vịnh cho rằng điều mà các nước vùng Vịnh lo ngại hơn cả là chính sách của Mỹ đang bắt đầu “nghiêng” về phía Tehran và ngày càng xa cách các đồng minh truyền thống tại khu vực.
Trên thực tế, trước khi phương Tây và Iran đạt được thỏa thuận hạt nhân ngày 14/7 vừa qua, Mỹ và các nước vùng Vịnh đã rơi vào một cuộc khủng hoảng lòng tin nghiêm trọng. Hội nghị thượng đỉnh Mỹ và các nước GCC (gồm Saudi Arabia, Kuwait, Qatar, Bahrain, Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) và Oman) tháng 5 vừa qua đã bộc lộ những mâu thuẫn trong cách xử lý hồ sơ hạt nhân Iran, đặc biệt liên quan tới bản chất và quy mô của “mối đe dọa” từ Tehran. Trong khi đa số các nước vùng Vịnh chỉ trích vai trò của Iran trong việc gây ra tình trạng bất ổn để mở rộng ảnh hưởng của mình trong khu vực, Mỹ lại hạ thấp quy mô Tehran can dự vào các công việc của khu vực này.
Xuất phát từ những quan ngại này, các nước vùng Vịnh đã có xu hướng giảm sự phụ thuộc vào liên minh với Mỹ. Saudi Arabia đã kêu gọi sự trợ giúp từ các đồng minh như Pakistan trong cuộc chiến chống lực lượng nổi dậy dòng Shiite ở Yemen. Qatar thông báo đã đạt được thỏa thuận mua vũ khí lớn từ Pháp. Lãnh đạo khu vực cũng đánh giá cao quan điểm cứng rắn của Pháp trong các cuộc đàm phán hạt nhận Iran.
Lo ngại sự rạn nứt nghiêm trọng hơn trong quan hệ giữa Mỹ với các nước trong khu vực địa chính trị quan trọng này, giới chức Nhà Trắng đã nhanh chóng trở lại Trung Đông. Sau chuyến công du của Bộ trưởng Quốc phòng Carter với các điểm dừng chân là Israel, Saudi Arabia và Jordan, Ngoại trưởng John Kerry đã tiến hành hàng loạt cuộc trao đổi tại Qatar với những cam kết về đảm bảo an ninh nhằm “trấn an” các nước vùng Vịnh. Sau các cuộc hội đàm, Ngoại trưởng Qatar Khalid bin Mohammad Al-Attiyah khẳng định thỏa thuận hạt nhân với Iran là "lựa chọn tốt nhất trong số các lựa chọn khả thi”.
Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah al-Sisi (phải) có cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ John Kerry (trái) trong chuyến thăm Ai Cập. Ảnh: AFP/TTXVN |
Cũng trong chuyến đi này, Ngoại trưởng Kerry đã tới Ai Cập, đồng chủ trì cuộc đối thoại chiến lược giữa hai nước nhằm tái khẳng định quan hệ đối tác lâu dài giữa Washington và Cairo trong bối cảnh lực lượng “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng gia tăng hoạt động. Đây cũng là lần đầu tiên Washington mở lại đối thoại chiến lược với Cairo từ sau cuộc nổi dậy năm 2011. Tuy quan hệ giữa hai nước đã nguội lạnh kể từ khi Tổng thống dân cử Mohamed Morsi bị quân đội phế truất tháng 7/2013, Mỹ vẫn luôn xác định không thể từ bỏ đồng minh Ai Cập ở khu vực này.
Nằm ở Bắc Phi, là quốc gia Arab đông dân nhất, với quân đội mạnh, Ai Cập có vị trí địa chiến lược quan trọng. Chính vì vậy, để giải quyết các vấn đề của khu vực như: thúc đẩy đàm phán hòa bình giữa Israel và Palestine, vấn đề Iran, Sudan..., Mỹ luôn cần tiếng nói của Ai Cập bởi Cairo có uy tín trong cộng đồng Hồi giáo. Ngoài ra, mối quan hệ Mỹ - Ai Cập còn đảm bảo cho Washington thực hiện chính sách đối ngoại ở Trung Đông, cũng như tăng cường ảnh hưởng và lợi ích kinh tế từ dầu mỏ. Bà Michele Dunne - nhà phân tích người Mỹ có uy tín về những diễn biến tại Trung Đông và là chuyên gia cao cấp của Viện Carnegie về Hòa bình quốc tế - cho rằng: “Thách thức thực sự của Ngoại trưởng Kerry trong các cuộc gặp ở Ai Cập là làm thế nào để kết nối việc chống khủng bố trong vùng với việc giải quyết tình hình trong nước của Ai Cập”.
Với hàng loạt cam kết về việc Mỹ sẽ tăng cường bán vũ khí cho các nước vùng Vịnh, không chắc các nước Arab có cảm thấy yên tâm hơn sau những nỗ lực “trấn an” của Ngoại trưởng John Kerry về thỏa thuận hạt nhân của Iran hay không. Tuy nhiên, điều chắc chắn là chuyến đi của ông Kerry một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của Trung Đông trong chính sách đối ngoại của Washington.