Một loạt các cuộc khủng hoảng trong thời gian qua như khủng hoảng hạt nhân tại Nhật Bản, tình trạng bất ổn tại các nước Bắc Phi, Trung Đông đã tạo ra những thách thức lớn cho cái gọi là "Tinh thần châu Âu". Chủ nghĩa hoài nghi châu Âu, được châm ngòi từ cuộc khủng hoảng đồng tiền chung châu Âu (euro), đã trở thành một bệnh dịch lây lan. Các chuyên gia đã cảnh báo về một cuộc thoái trào xuống chủ nghĩa dân tộc. Báo Spiegel của Đức đã có bài bình luận về vấn đề này như sau:
Thời gian gần đây, các cuộc kiểm tra an toàn đối với 143 lò phản ứng hạt nhân ở châu Âu đã trở thành mối quan tâm chính của các nhà lãnh đạo cũng như người dân Liên minh châu Âu (EU). Mặc dù EU nhất trí về tầm quan trọng của các cuộc kiểm tra an toàn này nhưng không thể đạt được sự đồng thuận về tiêu chuẩn. Pháp và Anh đã sập cửa trước các cuộc kiểm tra chi tiết của EU vì cho rằng chẳng có lý do gì để làm vậy nếu chỉ viện dẫn đến nguy cơ thảm họa thiên nhiên.
Một yếu tố nữa góp phần tạo nên bầu không khí rời rạc tại EU là cuộc khủng hoảng tài chính. "Tôi là trên hết" đã trở thành cương lĩnh mới trong cuộc họp mới đây của EU tại Brúcxen (Bỉ). Vừa qua, Đan Mạch đột ngột cho đóng cửa biên giới, động thái bị coi là rút khỏi Hiệp định Schengen (cho phép đi lại không cần thị thực giữa các nước trong khối này), trước lo ngại làn sóng người di cư do tình hình bất ổn tại Trung Đông, Bắc Phi.
Trong khi đó, đảng cánh hữu True Finns ở Phần Lan đã giành được đủ số phiếu ủng hộ của cử tri để tham gia chính phủ và phản đối gói cứu trợ mà EU dành cho Bồ Đào Nha. Những người theo đường lối "Tôi là trên hết" ở Đức cũng đã có tiếng nói trong vấn đề này. Sau ba kế hoạch cứu trợ kể từ khi đồng euro chao đảo và hàng trăm tỉ euro dưới hình thức các khoản nợ và hỗ trợ Hy Lạp, Ai Len và Bồ Đào Nha được chi ra, các đối thủ của Thủ tướng Đức Angela Merkel lo ngại rằng Béclin sẽ trở thành chủ nợ cho cả khu vực đồng euro đang ngày càng tuyệt vọng. Mối đe dọa này là hiện hữu đối với bà Merkel, khi toàn bộ 19 nghị sĩ trong liên minh của Thủ tướng tuyên bố không còn ủng hộ các kế hoạch cứu vớt đồng euro của bà. Nếu có thêm các chính trị gia trong liên minh đồng ý với quyết định trên thì các biện pháp này sẽ đứng trên bờ vực đổ vỡ và bà Merkel sẽ phải cần tới lá phiếu của phe đối lập, một việc hết sức nguy hiểm. "Đức là trụ cột quan trọng nhất của châu Âu", Friedrich Heinemann ở Trung tâm nghiên cứu Kinh tế châu Âu nói, "Cơ chế giải quyết khủng hoảng (đối với đồng euro) đứng vững hay sụp đổ phụ thuộc vào sự hỗ trợ Đức dành cho các chính sách cứu trợ của EU". Những thay đổi trong cơ chế khủng hoảng sẽ tạo ra làn sóng chấn động tại các thị trường tài chính.
Chủ nghĩa hoài nghi châu Âu không chỉ xuất hiện trong chính giới. Kết quả một cuộc điều tra gần đây của Viện Forsa cho thấy, ngày càng có nhiều người dân Đức ủng hộ "một nước Đức không có đồng euro, nơi EU không thể can thiệp về mặt luật pháp".
Trong khi đó, Ủy ban châu Âu (EC) có nhiệm vụ thực thi và bảo vệ tất cả các thỏa thuận đã được các nước thành viên EU thông qua. Thế nhưng thay vì lên tiếng phản đối những lời chỉ trích hay phàn nàn các thành viên cứ nối tiếp nhau chối bỏ trách nhiệm của mình, EC lại âm thầm hành động sau cánh gà. Xu hướng này dẫn tới các “thỏa hiệp lười biếng”. Ví dụ, khi chính phủ Đan Mạch tuyên bố tạm ngừng thực hiện Hiệp định Schengen và đơn phương đóng cửa biên giới, các nước thành viên EU không hề bảo vệ một trong những thành quả vĩ đại nhất của mình là tự do đi lại. Thay vào đó, EC lại yêu cầu một "lời giải thích" từ Côpenhagen. Sau đó, đa số các bộ trưởng nội vụ EU đã tuyên bố sẵn sàng cho phép áp dụng các biện pháp kiểm soát biên giới trong tương lai trong "các trường hợp ngoại lệ", gồm cả lý do áp lực nhập cư.
Các giải pháp thỏa hiệp tại Brúcxen khiến lãnh đạo EU không được ủng hộ. Tuy nhiên, Günther Verheugen, một cựu thành viên của EC, đã cảnh báo chủ nghĩa dân túy cánh hữu đang lan rộng và những nguy hiểm từ xu hướng "tái lập chủ nghĩa dân tộc" tại khu vực. Nếu không có "tinh thần châu Âu" thì các thành quả của EU, gồm tự do đi lại, đồng tiền chung và hơn 65 năm hòa bình, có thể sẽ gặp nguy hiểm.
Quang Minh