Quyết định về tương lai của Catalonia sẽ chỉ hơn mức tham vấn không chính thức. Chính quyền khu vực Catalonia của ông Carles Puigdemont đang chuẩn bị tổ chức cuộc trưng cầu dân ý đơn phương vào ngày 1/10 tới về việc vùng đất này ly khai khỏi Tây Ban Nha.
Cuộc trưng cầu dân ý này được những người tổ chức tuyên bố là hợp pháp và người dân Catalonia sẽ quyết định tương lai của khu vực bằng việc biểu quyết liệu họ có muốn thành lập một nhà nước cộng hòa độc lập tại đây.
Một áp phích liên quan đến cuộc trưng cầu dân ý ở vùng Catalonia tại Barcelona ngày 16/9. Ảnh: AFP/TTXVN |
Tuy nhiên, vấn đề là: Hiến pháp dân chủ của Tây Ban Nha, thông qua năm 1978 trong đó có sự đồng thuận của hơn 90% cử tri Catalonia, cho phép quyền tự trị rộng rãi đối với khu vực Catalonia nhưng cũng khẳng định rằng: “Sự đoàn kết không gì chia cắt được của Tây Ban Nha, với tư cách là một quốc gia”. Chỉ Quốc hội Tây Ban Nha mới có thẩm quyền thay đổi Hiến pháp nước này. Do đó, cuộc trưng cầu dân ý của ông Carles Puigdemont về độc lập cho khu vực Catalonia là bất hợp pháp và Thủ tướng Tây Ban Nha Mariano Rajoy rất cương quyết ngăn cản cuộc trưng cầu dân ý này.
Catalonia hiện có khoảng 7,5 triệu người sinh sống (chiếm 16% dân số cả nước), đóng góp 19% GDP của Tây Ban Nha và là một trong những khu vực giàu có của nước này. Catalonia trở thành vùng đất không thể tách rời của Tây Ban Nha kể từ thế kỷ XVI (và trước đó là của Vương quốc Aragón) với ngôn ngữ và văn hóa đặc trưng riêng. Cho đến gần đây, những người dân tộc chủ nghĩa của Catalonia đã hài lòng với quyền tự trị. Tuy nhiên, sự kết hợp của hai yếu tố làm nảy sinh mong muốn độc lập cho vùng đất.
Thứ nhất, Tòa án Hiến pháp Tây Ban Nha đã bác bỏ nhiều nội dung của một đạo luật mới vốn đề xuất dành nhiều quyền tự quyết hơn cho Catalonia. Quan trọng hơn là các nhà chính trị theo chủ nghĩa dân tộc tại Barcelona đã thành công trong việc hướng sự giận giữ của dân chúng đối với Madrid về chính sách thắt lưng buộc bụng mà nước này phải áp dụng sau sự sụp đổ của bong bóng bất động sản và tài chính năm 2009.
Các đảng phái chính trị ủng hộ độc lập cho Catalonia chỉ giành thắng lợi sít sao trong cuộc bầu cử khu vực năm 2015. Từ những nhà tư sản dân tộc chủ nghĩa tới những người chống chủ nghĩa tư bản theo phái vô chính phủ đang đoàn kết bởi lý do duy nhất là yêu cầu một cuộc trưng cầu dân ý vốn được họ cho là “quyền quyết định”. Đầu tháng này, những người dân tộc chủ nghĩa đã thúc đẩy nhanh chóng thông qua tại Quốc hội khu vực Catalonia một luật cho phép tổ chức cuộc trưng cầu dân ý và một yêu cầu khác, nếu đa phần người dân trả lời là “Có” (đồng ý việc vùng đất độc lập) thì bất chấp hậu quả có thể xảy ra, vùng đất này sẽ đơn phương tuyên bố độc lập.
Theo kết quả cuộc thăm dò dư luận của Chính quyền Catalonia, trong khi 70% người dân mong muốn tổ chức cuộc trưng cầu dân ý về tương lai vùng đất này thì chỉ 48% mong muốn độc lập ngay cả khi Chính quyền Tây Ban Nha không chấp thuận (và Chính quyền Tây Ban Nha dứt khoát không chấp thuận). Cũng theo kết quả thăm dò trên, sự ủng hộ đối với độc lập cho Catalonia đang giảm xuống một cách chậm chạp và hiện ở mức 41%.
Thủ tướng Rajoy đang sử dụng các tòa án để ngăn cản việc tổ chức trưng cầu dân ý và lập luận rằng thượng tôn pháp luật là vấn đề tối quan trọng đối với nền dân chủ. Tòa án Hiến pháp nước này đã tạm dừng xem xét hai đạo luật. Lực lượng Bảo an đã bắt giữ 14 người, phần lớn là các quan chức Catalonia do có liên quan đến việc tổ chức cuộc trưng cầu dân ý, thu giữ 9,8 triệu phiếu bầu.
Ông Carles Puigdemont khẳng định rằng việc bỏ phiếu vẫn sẽ diễn ra. Ông đang huy động đông đảo người dân ủng hộ: Hàng nghìn người xuống đường biểu tình tại Barcelona phản đối các vụ bắt giữ trên. Nhưng có thể thấy, cuộc trưng cầu dân ý về độc lập lần này không khác gì sự tham vấn không chính thức, giống như cuộc trưng cầu năm 2014. Hầu hết những người không ủng hộ độc lập của Catalonia sẽ không tham gia bỏ phiếu. Nếu kết quả khoảng 2,3 triệu cử tri ủng hộ như đã xảy ra năm 2014, ông Puigdemont sẽ tuyên bố chiến thắng.
Nhưng sự đối đầu giữa các bên đang ở ngõ cụt. Sự ủng hộ rộng rãi hoặc ủng hộ ngoài khu vực mà ông Puigdemont có được là chưa đủ lớn để ông có thể tuyên bố độc lập. Nhưng Thủ tướng Rajoy cũng tính toán sai lầm về việc thời gian và sự hồi phục kinh tế của nước này sẽ làm dịu đi mong muốn độc lập của người dân Catalonia. Phần lớn người dân Catalonia không hài lòng với hiện trạng. Sự bất mãn của họ đòi hỏi phải có giải pháp chính trị, chứ không đơn thuần về pháp lý.
Chính quyền Tây Ban Nha thừa nhận rằng họ phải cân nhắc đến việc thay đổi Hiến pháp và các vấn đề khác để giữ được vùng Catalonia trong một nước Tây Ban Nha thống nhất. Đối thoại là cần thiết, nhưng sẽ không thể dễ dàng hay nhanh chóng diễn ra bởi bầu không khí cho đối thoại đang đầy ắp sự đối đầu.