Theo kênh CNN, năm 2018, Quốc hội Mỹ đã quyết định thành lập Tổng thanh tra đặc biệt về Tái thiết Afghanistan (SIGAR) nhằm giám sát ngân sách chi ở Afghanistan. Theo báo cáo hàng quý của cơ quan này, Lầu Năm Góc đã chi 145 tỷ USD cho những hoạt động tái thiết ở Afghanistan, nhưng hầu hết chúng không được sử dụng, bị bỏ hoang hoặc dùng sai mục đích.
Dưới đây là 10 công trình, dự án nổi bật được CNN thu thập được trong những năm qua.
1. Nhà máy điện Tarakhil
Nhà máy điện Tarakhil được đưa vào vận hành năm 2007 như một “máy phát điện dự phòng” cho thủ đô Kabul trong trường hợp nguồn cung cấp điện từ Uzbekistan bị ảnh hưởng.
Đây là một công trình rộng lớn, hiện đại chạy bằng nhiên liệu diesel do một công ty kỹ thuật khổng lồ có danh tiếng xây dựng. Tuy nhiên, Afghanistan có rất ít nguồn cung dầu diesel và phải vận chuyển nhiên liệu bằng xe tải, khiến chi phí vận hành của nhà máy điện trở nên quá đắt đỏ. Trong khi chỉ riêng chi phí xây dựng đã lên đến 335 triệu USD, chi phí nhiên liệu hàng năm ước tính 245 triệu USD. Hệ quả là dự án này đã bị xuống cấp nặng nề vì chỉ hoạt động ở mức 2,2% công suất.
Tuyến đường cạnh nhà máy điện Tarakhil. Ảnh: CNN
2. Đội máy bay nửa tỉ USD
Trong nỗ lực củng cố lực lượng không quân còn non trẻ của Afghanistan, năm 2008, Lầu Năm Góc đã chi 549 triệu USD để mua 20 chiếc G222, loại máy bay vận tải quân sự do Italy thiết kế có thể cất cánh và hạ cánh trên đường băng gồ ghề. Năm đầu tiên, máy bay hoạt động rất bận rộn. Nhưng sáu năm sau, 16 chiếc trong số đó đã được bán lại cho Afghanistan làm phế liệu chỉ với giá 40.257 USD.
3. Sở chỉ huy Thủy quân lục chiến bỏ hoang
Năm 2010, Thủy quân lục chiến Mỹ đã tăng quân số ở Helmand, khu vực “chết chóc” nhất của Afghanistan. Lầu Năm Góc đã quyết định chi 36 triệu USD xây dựng một trung tâm chỉ huy và kiểm soát rộng gần 20.000 m2, trên căn cứ chính của trại Leatherneck. Căn cứ này được trang bị phòng tác chiến, phòng họp giao ban và không gian làm việc cho khoảng 1.500 người.
Tuy nhiên, cơ sở này chưa bao giờ được sử dụng. Sau đó, họ đã chuyển giao trại Leatherneck cho Afghanistan và bị bỏ hoang lãng phí.
Thượng sĩ Thủy quân Lục chiến Charles Albrecht giám sát một đội xây dựng đang làm việc trên một căn cứ mới tại Trại Letherneck, tỉnh Helmand, hồi tháng 3/2009. Ảnh: CNN
4. Mẫu quân phục ngụy trang mới
Năm 2007, Lầu Năm Góc quyết định thay mới mẫu quân phục ngụy trang mới màu xanh lá cây. Bộ trưởng Quốc phòng Afghanistan Wardak lúc đó cho biết ông muốn mẫu ngụy trang hiếm có Spec4ce Forest từ công ty HyperStealth của Canada.
Tổng cộng 1,3 triệu bộ trang phục đã được đặt hàng, mỗi bộ có giá 43-80 USD, cao hơn hẳn mức ước tính ban đầu là 25-30 USD. Tuy nhiên, vấn đề là bộ trang phục này chưa từng được kiểm tra hoặc đánh giá trên thực địa. Họa tiết ngụy trang hoàn toàn không phù hợp với tình hình thực tế ở Afghanistan vì nước này chỉ có 2,1% diện tích là rừng. SIGAR cho biết Mỹ đã tiêu tốn tổng cộng 28 triệu USD cho mẫu trang phục mới này.
5. Chi 1,5 triệu USD/ngày để chống sản xuất ma túy
Mỹ đã chi 1,5 triệu USD/ngày cho các chương trình chống ma tuý từ năm 2002 đến năm 2018. Theo báo cáo gần đây nhất của SIGAR, sản lượng thuốc phiện đã tăng 37% vào năm 2020 so với năm trước. Đây là sản lượng cao thứ ba kể từ khi các các kỷ lục được ghi nhận vào năm 1994.
Năm 2017, sản lượng thuốc viện đã tăng gấp 4 lần so với năm 2002. Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Mỹ nhấn mạnh “Taliban là nhân tố chính góp phần khiến cây thuốc phiện tồn tại trong những năm gần đây” và lục lượng này đã cam kết không sản xuất thuốc phiện.
Chiếc máy nhổ cây thuốc phiện ở tỉnh Nangarhar vào tháng 1/2007. Ảnh: CNN
6. Chi 249 triệu USD cho một con đường chưa hoàn thiện
Mỹ đã chi 249 triệu đô cho các nhà thầu để xây dựng một con đường dài 233 km ở phía bắc Afghanistan, giữa các thị trấn Qeysar và Laman. Nhưng theo kiểm toán của SIGAR, công trình này mới hoàn thành 15%.
Báo cáo kết luận trong khoảng thời gian từ tháng 3/2014 đến tháng 9/2017, không có công trình nào được xây dựng trên đoạn đường này và công trình dang dở đã xuống cấp.
7. Khách sạn 85 triệu USD chưa bao giờ mở cửa
Một khu phức hợp khách sạn và căn hộ rộng lớn đã được đưa vào hoạt động bên cạnh Đại sứ quán Mỹ ở Kabul. Chính phủ Mỹ đã chi 85 triệu USD cho dự án này. Vào năm 2016, SIGAR kết luận các tòa nhà không bao giờ được hoàn thành vì khoản vay đã bị vỡ nợ. Đại sứ quán Mỹ hiện buộc phải chi tiền để đảm bảo an ninh cho địa điểm này.
8. Quỹ đầu tư 823 triệu USD bị sử dụng sai mục đích
Lầu Năm Góc đã thành lập Lực lượng Đặc trách về hoạt động kinh doanh và ổn định (TFBSO) mở rộng từ Iraq đến Afghanistan vào năm 2009, với chi phí lên đến 823 triệu USD. Nhưng hơn một nửa số tiền TFBSO chi, 359 triệu USD trong tổng số 675 triệu USD, là cho các chi phí gián tiếp và hỗ trợ cho chính họ chứ không phải chi trực tiếp cho các dự án ở Afghanistan, SIGAR kết luận.
SIGAR đã điều tra 89 hợp đồng mà TFBSO đã thực hiện và nhận thấy "7 hợp đồng trị giá 35,1 triệu USD đã được trao cho các công ty sử dụng cựu nhân viên của TFBSO làm giám đốc điều hành cấp cao".
Cuộc thanh tra cũng kết luận rằng quỹ đã chi khoảng 6 triệu USD để hỗ trợ ngành công nghiệp cashmere, 43 triệu USD cho một trạm khí nén tự nhiên và 150 triệu USD cho các biệt thự cao cấp cho nhân viên của mình.
9. Trung tâm chăm sóc sức khỏe trên biển
Theo báo cáo năm 2015 về những dự án tài trợ của Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) cho các cơ sở y tế ở Afghanistan, hơn 1/3 trong số 510 dự án trên biển của họ không tồn tại. 13 cơ sở không nằm ở Afghanistan, trong khi có một có sở nằm tận Địa Trung Hải. 30 cơ sở khác nằm ở một tỉnh khác với tỉnh mà USAID đã báo cáo. 189 cơ sở không có cấu trúc vật chất nào trong phạm vi 120m tính từ tọa độ được báo cáo.
10. Ít nhất 19 tỉ USD được sử dụng lãng phí
Một báo cáo tháng 10/2020 cho thấy một con số đáng kinh ngạc trong cuộc chiến của Mỹ ở Afghanistan. Theo đó, Mỹ đã chi 134 tỷ USD cho công cuộc tái thiết ở Afghanistan kể từ năm 2002 . Sau khi xem xét 63 tỷ USD đã chi, SIGAR cho biết 19 tỷ USD đã “bị tiêu dùng lãng phí, gian lận và dùng sai mục đích”.