Ảnh minh họa: Getty Images
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), gần 60% tài sản dự trữ quốc tế được định giá bằng USD. Đồng bạc xanh của Mỹ cũng là loại tiền tệ được sử dụng rộng rãi nhất cho thương mại.
Giờ đây, các biện pháp trừng phạt của phương Tây nhằm vào Nga đang khiến các quốc gia khác cảnh giác về những hậu quả tiềm tàng.
Một số quốc gia, chẳng hạn như Brazil, Argentina, Bangladesh và Ấn Độ, đang sử dụng các loại tiền tệ và tài sản dự phòng — chẳng hạn như đồng nhân dân tệ và bitcoin của Trung Quốc — để giao dịch và thanh toán.
Trong khi môi trường địa chính trị vĩ mô đang thúc đẩy các quốc gia tìm kiếm các loại tiền tệ thay thế, thì từ lâu đã có những lo ngại về quyền thống trị quá lớn của đồng USD trong thương mại và tài chính toàn cầu. Chủ đề phi đô la hóa này đã liên tục được nhắc lại, ít nhất vài một lần, kể từ những năm 1970.
Dưới đây là ba lý do khiến các quốc gia đang lên kế hoạch để thoát khỏi một thế giới do đồng USD thống trị:
Chính sách tiền tệ của Mỹ ảnh hưởng quá nhiều đến phần còn lại của thế giới
Mỹ là nhà phát hành đồng tiền dự trữ chủ chốt của thế giới. Đây cũng là đồng tiền thống trị trong các hệ thống thương mại và thanh toán quốc tế.
Do đó, tổ chức tư vấn của Trung tâm Wilson báo cáo rằng đồng đô la Mỹ nắm giữ ảnh hưởng quá lớn đối với nền kinh tế thế giới và thường được định giá quá cao.
Vị trí này đã mang lại cho Mỹ thứ mà Tổng thống Pháp Valéry Giscard d'Estaing (giữ chức vụ từ năm 1974 đến năm 1981) gọi là "đặc quyền cắt cổ". Một khía cạnh của đặc quyền này là Mỹ có thể thoát được khủng hoảng nếu không thể trả nợ khi giá trị của USD giảm mạnh, bởi vì Washington có thể phát hành thêm tiền.
Điều đó đồng nghĩa với việc các quốc gia trên thế giới phải theo sát các chính sách kinh tế và tiền tệ của Mỹ để tránh tác động lan tỏa đến nền kinh tế của họ.
Một số quốc gia, trong đó có Ấn Độ, đã bày tỏ sự mệt mỏi về các chính sách tiền tệ của Mỹ, khiến họ chịu ràng buộc nặng nề. Họ thậm chí còn nói rằng Mỹ là một nhà phát hành vô trách nhiệm đối với loại tiền tệ dự trữ của thế giới.
Một nhóm chuyên gia tại Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ đang thúc đẩy việc sử dụng đồng nội tệ rupee để giao dịch - một lập trường phù hợp với tầm nhìn của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi về tiền tệ.
Đồng USD mạnh đang trở nên quá đắt đối với các quốc gia mới nổi
Việc đồng bạc xanh nắm giữ sức mạnh vượt trội so với hầu hết các loại tiền tệ trên thế giới đang khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn rất nhiều đối với các quốc gia mới nổi.
Ở Argentina, áp lực chính trị và sự sụt giảm trong xuất khẩu đã góp phần làm giảm dự trữ đô la Mỹ và gây áp lực lên đồng peso của Argentina, từ đó châm ngòi cho lạm phát.
Điều này đã thúc đẩy Argentina bắt đầu thanh toán hàng nhập khẩu của Trung Quốc bằng đồng nhân dân tệ thay vì đô la Mỹ, theo lời Bộ trưởng Kinh tế Argentina hôm 19/7.
Các nhà kinh tế tại Allianz, một công ty dịch vụ tài chính quốc tế, đã viết báo cáo rằng: “USD mạnh lên sẽ làm suy yếu vai trò là đồng tiền dự trữ. Nếu việc tiếp cận với USD trở nên đắt đỏ hơn, người đi vay sẽ tìm kiếm các giải pháp thay thế”.
Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva là một trong những người ủng hộ mạnh mẽ nhất việc thiết lập các loại tiền tệ thanh toán thương mại thay thế USD, thậm chí còn khuyến khích Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi tránh xa đồng đô la Mỹ.
Thương mại toàn cầu và nhu cầu dầu mỏ đang đa dạng hóa
Một lý do chính khiến đồng đô la Mỹ trở thành đồng tiền dự trữ của thế giới là việc các quốc gia Vùng Vịnh ở Trung Đông đã sử dụng nó để giao dịch dầu mỏ. Bởi lẽ, nó đã là một loại tiền tệ thương mại được sử dụng rộng rãi vào thời điểm họ giao dịch dầu mỏ.
Thỏa thuận này được chính thức hóa vào năm 1945 khi Saudi Arabia và Mỹ đạt được một thỏa thuận lịch sử, trong đó quốc gia Trung Đông này sẽ bán dầu cho Mỹ chỉ bằng đồng bạc xanh. Đổi lại, Saudi Arabia sẽ tái đầu tư dự trữ USD dư thừa vào các kho bạc và công ty của Mỹ. Thỏa thuận trên cũng đảm bảo cam kết an ninh của Mỹ cho Saudi Arabia.
Nhưng sau đó, Mỹ trở nên độc lập về năng lượng và là nhà xuất khẩu ròng dầu mỏ cùng với sự phát triển của ngành dầu đá phiến.
Các nhà kinh tế tại Allianz báo cáo: "Sự thay đổi cấu trúc trong thị trường dầu mỏ do cuộc cách mạng dầu đá phiến mang lại có thể làm tổn hại một cách nghịch lý vai trò của USD với tư cách là đồng tiền dự trữ toàn cầu vì các nhà xuất khẩu dầu, vốn đóng vai trò quan trọng đối với tình trạng của USD, sẽ cần phải định hướng lại các quốc gia khác và đồng tiền của họ".
Vấn đề cũng không chỉ nằm ở dầu mỏ. Mối quan hệ giữa Mỹ và Saudi Arabia cũng đã trở nên căng thẳng về một số vấn đề trong những năm gần đây.
Những căng thẳng như vậy, trong bối cảnh cuộc cách mạng năng lượng đá phiến, đã làm tăng khả năng một ngày nào đó Saudi Arabia có thể từ bỏ việc định giá dầu bằng đô la Mỹ.