Thái Lan không thực sự vồn vã trước dự án đường sắt cao tốc của Trung Quốc trong khuôn khổ BRI. Ảnh: AP
Một phần trong kế hoạch của Bắc Kinh đối với khu vực đã được hiện thực hóa trong tháng 12 vừa qua, khi tuyết đường sắt cao tốc Lào-Trung Quốc chính thức đi vào vận hành. Dự án có trị giá 6 tỉ USD này nằm trong tổng thể sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) và do Trung Quốc tài trợ, đóng góp hơn 70% vốn. Mọi khâu từ thiết kế, tới xây dựng, hệ thống tín hiệu, kinh nghiệm quản lý vận hành đều do phía Trung Quốc đảm nhận.
Tuyến đường sắt xuyên Á được công bố lần đầu tiên vào năm 2010 và bắt đầu thành hình rõ nét vào năm 2013 khi Bắc Kinh công bố kế hoạch kết nối đường sắt giữa Côn Minh, tỉnh Vân Nam với Singapore. Phần dự án xây dựng tại Lào chính bắt đầu được triển khai từ năm 2016.
Trung Quốc từ lâu muốn hướng đến mục tiêu đi đầu trong xây dựng mạng lưới đường sắt tại Đông Nam Á. Mục đích chính của Bắc Kinh là tạo ra một tuyến đường vận tải trên đất liền có thể thay thế cho các tuyến vận tải biển đi qua Biển Đông và eo biển Malacca. Để chiến lược này có hiệu quả, Trung Quốc cần Thái Lan hợp tác vì từ Thái Lan mới vươn được tới Malaysia và Singapore.
Một số chuyên gia tại Thái Lan đang kêu gọi chính phủ nước này hành động nhanh hơn để kết nối Thái Lan với Lào bằng một tuyến đường sắt cao tốc. Tuy nhiên, chính quyền dường như tỏ ra chưa thực sự mặn mà.
Thực chất, Trung Quốc muốn xây dựng tuyến đường sắt dài 608 km, nối Bangkok với tỉnh đông bắc Nong Khai và vươn sang thủ đô Viêng Chăn của Lào. Tuyến đường được thiết kế để tàu chở hàng, chở khách có thể chạy với tốc độ tối đa là 180 km/giờ. Để hoàn tất mục tiêu này, Bắc Kinh đã đạt được một thỏa thuận với Bangkok vào năm 2015. Chính phủ Thái Lan vào thời điểm đó cũng tỏ ra rất quan tâm đến dự án.
Theo kế hoạch ban đầu, Trung Quốc cam kết cung cấp vốn cho một liên doanh Trung Quốc - Thái Lan mới thành lập để hoàn thành tuyến đường vào năm 2020, trước cả thời điểm tuyến Trung Quốc – Lào đi vào vận hành. Tuy nhiên vào thời điểm bắt đầu xây dựng năm 2017, đã xuất hiện những thay đổi mạnh mẽ trong kế hoạch và tính toán của Thái Lan đối với dự án.
Thái Lan là mắt xích quan trọng trong tuyến đường sắt xuyên Á chạy từ Côn Minh, Trung Quốc tới Singapore. Ảnh: Bangkok Post
Bangkok cảm thấy rằng cần phải cẩn trọng trước tầm nhìn của Bắc Kinh. Đó là bởi Thái Lan nhận thấy có những yêu cầu vô lý từ từ Trung Quốc, bao gồm các điều khoản cho vay và yêu cầu sử dụng vật liệu và công nhân Trung Quốc trong quá trình xây dựng dự án. Bắc Kinh cũng muốn có quyền phát triển các khu vực dọc theo tuyến đường sắt.
Những yêu cầu đó khiến Thái Lan phật ý và dự án đã bị cắt giảm khoảng 60% quy mô, rút gọn thành tuyến đường sắt dài 253 km nối Bangkok và tỉnh Nakhon Ratchasima. Thiết kế cũng được thay đổi, chuyển thành tuyến đường sắt chỉ chở khách, với tốc độ tối đa là 250 km/giờ.
Kế hoạch thành lập liên doanh Trung Quốc - Thái Lan cũng bị đổ vỡ, bởi Thái Lan quyết định sẽ chịu hoàn toàn tổng chi phí xây dựng là 170 tỷ baht (5 tỷ USD). Những thay đổi đó đã giảm vai trò của Trung Quốc trong dự án. Theo bản kế hoạch mới, Thái Lan sẽ tự bỏ vốn, xây dựng và vận hành dự án, Trung Quốc chỉ là bên cung cấp thiết kế, hệ thống đối với các dịch vụ đường sắt cao tốc.
Kể từ đó, dự án đã được triển khai với tốc độ rất chậm. Bốn năm sau khi động thổ (năm 2017), mới chỉ có 4% khối lượng công việc của dự án đường sắt cao tốc Bangkok-Nakhon Ratchasima được hoàn thành. Chính phủ Thái Lan sẽ tiếp tục xem xét mở rộng tuyến đường tới Nong Khai trong giai đoạn hai của dự án. Thiết kế dự án giai đoạn hai coi như đã xong, điểm nghẽn lớn nhất là khâu gọi vốn.
Thái Lan không chắc chắn về việc mở rộng tuyến đường sắt cao tốc tới biên giới Lào thông qua một dự án về cơ bản là dưới quyền điều hành của Bắc Kinh, đồng thời yêu cầu Thái Lan phải trả tiền lắp đặt hệ thống của Trung Quốc cùng với các chi phí khác.
Thêm nữa, Thái Lan hiện có một tuyến đường sắt nối với Lào, đó là tuyến Hành lang Đông Bắc nối giữa Bankok với tỉnh Nong Khai. Đoạn mở rộng 3,5 km nối Nong Khai và Thanaleng, chỉ cách Vietiane 20km, đã hoàn thành xây dựng từ tháng 3/2019 và hoạt động vận tải hàng hóa được khởi động từ năm 2019.
Đường sắt không phải là loại hình vận tải công cộng chủ lực ở Thái Lan, chỉ chiếm 20% lưu lượng chuyên chở hành khách và 2% lượng hàng hóa vận chuyển. Thái Lan cũng không thực sự cần tuyến đường sắt cao tốc nối giữa Nakhon Ratchasima và Nong Khai, khi lượng hành khách quá cảnh qua đây không nhiều. Nhưng Nakhon Ratchasima-Nong Khai lại là mắt xích không thể thiếu trong BRI của Trung Quốc.
Ở thời điểm hiện tại, Bắc Kinh cần tới sự hợp tác của Thái Lan để hiện thực hóa BRI, nhưng Bangkok cũng không quá phải vội vã chạy theo.