Ông Bill Burns trong phiên điều trần trước Ủy ban tình báo Hạ viện Mỹ ngày 15/4/2021. Ảnh: Getty Images
Là quan chức ngoại giao đầu tiên đảm nhận cương vị người đứng đầu CIA, ông Bill Burns đôi khi luôn phải nhắc nhở bản thân rằng vai trò cá nhân của ông lúc này là người phụ trách tình báo Mỹ, chứ không phải là một quan chức ngoại giao – lĩnh vực mà ông đã có nhiều năm công tác.
Thế nhưng 9 tháng sau khi Bill Burns đảm nhận cương vị trong chính quyền mới, Tổng thống Joe Biden lại đang sử dụng giám đốc CIA cho những sứ mệnh nằm thuộc “vùng xám” giữa ngoại giao và tình báo – vai trò của một sứ giả công khai theo một cách thức chưa có tiền lệ đối với một giám đốc CIA.
Ông Biden đã hai lần viện tới Bill Burns để thực thi sứ mệnh ở nước ngoài. Lần đầu tiên là chuyến đi Kabul của ông Burns, gặp gỡ thủ lĩnh Taliban để bảo đảm về một cuộc thoái lui êm thấm của Mỹ khỏi Afghanistan hồi tháng 8 vừa qua. Kến đến là chuyến thăm Moskva, nhằm chuyển quan ngại của ông Biden về tình hình Ukraine tới Tổng thống Putin trước thông tin Mỹ nghi ngờ Nga có ý định mở cuộc tấn công nhằm vào nước láng giềng vào đầu năm 2022.
“Theo thông lệ, giám đốc CIA sẽ được phái đi để chuyển các thông điệp tách biệt hẳn so với các kênh ngoại giao thông thường. Nhưng ông Burn đã lên một hạng mới mà tôi chắc rằng chưa có người tiền nhiệm hoặc thậm chí là kế nhiệm nào có thể làm được điều đó”, Mark Warner - Chủ tịch Ủy ban tình báo thượng viện Mỹ nói.
Mark Warner nhìn nhận ông Burns, 65 tuổi, cựu Đại sứ Mỹ tại Jordan và Nga, người đã thiết lập được quan hệ cá nhân với Tổng thống Putin và nhiều quan chức chủ chốt khác của Ng – là một “tài sản đặc biệt” đối với chính quyền Mỹ. “Ông Burns có thể chuyển đi một số thâm ý mấu chốt trong các thông điệp mà một vị đại sứ đơn thuần có thể không làm được”, ông Warner bình luận. Bill Burns cũng từng đảm nhận Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ giai đoạn 2011-2014.
Số khác lại nhìn nhận việc sử dụng Bill Burns theo cách thức mới này chứa đựng nhiều nguy cơ. Michael McFaul, cựu Đại sứ Mỹ tại Nga nhận định Bill Burns từng là một trong những nhà ngoại giao giỏi nhất của Mỹ. Có thể có khúc mắc nào đó nếu như Ngoại trưởng Mỹ bị tách khỏi một số khía cạnh chính sách. Nhưng thông tin tốt lành chính là việc cả Bill Burns và Ngoại trưởng Mỹ Blinken đều từng hợp tác chặt chẽ với nhau, không có bất đồng, đối đầu.
Nhưng về mặt cấu trúc, hẳn nhiên ít người muốn chứng kiến giám đốc CIA lại là nhà ngoại giao chủ chốt trong can dự của Mỹ với Nga – ông McFaul nói. Phái Bill Burns sang Nga là bước đi thông thái. Nhưng đó không phải là thông tin tốt lành đối với các thiết chế khác như Bộ ngoại giao hay Hội đồng An ninh Quốc gia.
Về phần mình, chính quyền Joe Biden coi hai chuyến công du nước ngoài của Giám đốc CIA là để thực thi sứ mệnh đặc trưng, không muốn làm ồn ào dư luận. “Hai chuyến đi [tới Kabul và Moskva] mang đặc trưng của cả ngoại giao và tình báo. Chúng tôi cử ông Burns bởi vì đó là biện pháp hợp lý nhất xét tới bối cảnh tình hình, cũng như việc ông ấy có cương vị đặc biệt để mở các cuộc thảo luận. Chính quyền đã tham vấn nội bộ đầy đủ trước khi giao trọng trách cho ông”, một quan chức cấp cao Mỹ cho biết.
Một nguồn thạo tin cho biết sẽ không hợp lý nếu để Ngoại trưởng Blinken gặp một thủ lĩnh Taliban, bởi điều này đồng nghĩa với việc Mỹ công nhận tính hợp pháp của lực lượng này. Đó là một tình thế “rất đặc biệt” và sứ mệnh của ông Burns là chuyển thông điệp chứ không phải đàm phán. Bộ Ngoại giao Mỹ chỉ thông báo chính thức chuyến đi sau khi Moskva đăng hình ảnh Giám đốc CIA hiện diện ở Kabul, còn CIA không đưa ra bình luận về việc này.
Theo McFaul, CIA cần quay trở lại nhiệm vụ cốt lõi là thu thập tình báo, thay vì can dự bí mật vào các cuộc chiến tranh. Ông cho rằng Bill Burns là “nhân vật thực thi chuyển tiếp hoàn hảo” trong nỗ lực tái định hướng hoạt động của CIA gắn với kỉ nguyên mới về cạnh tranh nước lớn giữa Mỹ và Trung Quốc.
Sau khi lên nắm quyền, ông Burns đã dồn ưu tiên của CIA vào Trung Quốc, thành lập một đầu mối chuyên về Trung Quốc, đẩy nhanh việc tuyển mộ người thông thạo tiếng Trung Quốc và giới chuyên gia ở những nước mà Bắc Kinh đã thiết lập được ảnh hưởng. “Đã xuất hiện thay đổi lớn từ khi Bill Burns lên cầm quyền. Đó là sự dịch chuyển mà chúng ta cần. Tôi nghĩ ông ấy hiểu được vai trò lãnh đạo”, Marc Polymeropoulos, cựu sĩ quan tình báo chiến trường gạo cội của CIA bình luận.