Bảo tồn, vinh danh cây di sản - cùng chung tay bảo tồn đa dạng sinh học

Phát huy vai trò và ý thức cộng đồng

Phát động sáng kiến vinh danh cây di sản từ năm 2010, đến nay Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã công nhận được trên 2.600 cây thuộc hơn 100 loài thực vật ở 52 tỉnh, thành phố.

Đặc biệt trong năm 2015-2016, nhiều quần thể, tập đoàn cây với số lượng lớn đã được công nhận là cây di sản, như quần thể Pơmu huyện Tây Giang (Quảng Nam), quần thể chè Shan tuyết Suối Giàng (Yên Bái), tập đoàn cây Nghiến ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn (Phú Thọ), quần thể cây Kơnia ở rừng B58 do Hội Cựu chiến binh tỉnh Bình Phước quản lý, quần thể cây Đa trên đảo Dấu, Đồ Sơn (Hải Phòng)…

Một số cây di sản có tuổi đời cao, dáng hùng vĩ, kỳ thú thuộc nguồn gen quý hiếm như hai cây Táu ở Thiên Cổ Miếu (Việt Trì, Phú Thọ) có tuổi trên 2000 năm; cây Nghiến nghìn tuổi ở Bắc Hà (Lào Cai); cây Sa mu dầu ở khe Bu (Vườn Quốc gia Pù Mát, Nghệ An) cao tới 73m, đường kính thân tới 4,5m; cây Đỗ Quyên cành thô Phan Xi Păng (Vườn Quốc gia Hoàng Liên Sơn) là loài cây đặc hữu, chỉ có ở Việt Nam.

Sự kiện vinh danh cây di sản Việt Nam không chỉ nhằm bảo tồn đa dạng sinh học, mà còn khẳng định những dấu tích lịch sử vinh quang lâu đời của dân tộc như cây Me trong khuôn viên chùa Tả Quan (Dương Quan, Thủy Nguyên, Hải Phòng) trên 200 tuổi, gắn với câu chuyện tương truyền về nhà Tây Sơn khi thất bại có một danh tướng về chùa Tả Quan “xuống tóc đi tu mai danh ẩn tích”.

Nếu chứng minh được giả thiết cho rằng có mối quan hệ với cây Me, quả là một khám phá bất ngờ và đóng góp lớn cho lịch sử. Hàng Duối ở xã Đường Lâm, (Sơn Tây, Hà Nội) là nơi buộc voi và ngựa chiến của vua Ngô Quyền. Hai cây Táu ở Thiên Cổ Miếu (Việt Trì, Phú Thọ) là nơi thờ thầy giáo có công dạy các con của Vua Hùng.

 Ông Đoàn Văn Tạo, Trưởng Ban Quản lý Cụm di tích lịch sử văn hóa làng Lưỡng Quán (Trung Kiên, Yên Lạc, Vĩnh Phúc) cho biết: Đoàn công tác của tỉnh Vĩnh Phúc, trước khi ra thăm quần đảo Trường Sa đã đến xin đất ở cụm cây Đa-Gạo là cây di sản Việt Nam mang ra đảo để trồng cây lưu niệm.

Việc xét duyệt, vinh danh, gắn bia công nhận cây di sản Việt Nam góp phần phát huy vai trò và ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ nguồn gen thực vật quý hiếm, tôn vinh giá trị nhân văn, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, đồng thời tạo dấu ấn quan trọng mang ý nghĩa khoa học trong xây dựng đạo đức bảo vệ môi trường cho người dân địa phương.

Đặc biệt, sự kiện này góp phần làm cho cộng đồng biết tri ân các bậc tiền nhân đã dày công bảo vệ, chăm sóc các cây cổ thụ. Sự kiện bảo tồn cây di sản còn có tác dụng giáo dục lịch sử, bảo vệ chủ quyền quốc gia khi vinh danh những cây đứng ở cột mốc biên giới, ở vùng biển - đảo như cây Sấu ở bản Nà Sác (Hà Quảng, Cao Bằng) trùm lên cột mốc 651biên giới Việt-Trung; Mù U, Phong Ba, cây Bàng vuông ở quần đảo Trường Sa (Khánh Hòa)…

Tạo sức lan tỏa
Sự kiện vinh danh cây di sản đã lan tỏa rộng khắp về ý thức bảo vệ cảnh quan môi trường trong các cộng đồng ở nông thôn và thành thị, tiến sĩ Trần Văn Miều nhấn mạnh.

Bởi lễ công nhận cây di sản Việt Nam được cộng đồng địa phương tổ chức độc lập và tự quản, lồng ghép với lễ hội của địa phương, gắn với Ngày Đại đoàn kết toàn dân tộc hoặc Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam, tạo không khí trang trọng, vui tươi, thu hút nhiều người tham gia.

Hầu hết, chính quyền địa phương nhận thức rõ trách nhiệm nên đã thành lập Ban bảo vệ cây di sản kết hợp với bảo vệ đa dạng sinh học. Các đoàn thể nhân dân, những người có uy tín trong cộng đồng tham gia là điều kiện tốt để thực hiện công tác truyền thông, vận động cộng đồng chung tay bảo vệ môi trường.

Sự kiện này không chỉ được thông tin trong nước mà còn được đưa ra nước ngoài  bằng nhiều thứ tiếng như Anh, Pháp, Nga, Tây Ban Nha, Trung Quốc… Mỗi ngày, lượng bạn đọc truy cập websits của Hội lên tới 17.000 lượt/ngày cả trên trang tiếng Việt và tiếng Anh.

Cụm từ “cây di sản Việt Nam” đã nhanh chóng được định hình, trở nên quen thuộc với người dân. Các chuyên gia trong và ngoài nước không những chỉ quan tâm truyền thông, còn nhiều đóng góp có giá trị về tư vấn chăm sóc, chữa bệnh cho cây di sản, đặc biệt các bạn nước ngoài còn góp phần kinh phí để Hội in cuốn sách “Cây di sản Việt Nam”.

Tiến sĩ Trần Văn Miều cho rằng, những ý tưởng truyền thông vận động phải xuất phát từ nhiệm vụ chung về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên thiên nhiên và phòng chống thiên tai.

Mọi hoạt động truyền thông phải hướng về cơ sở, là hoạt động cộng đồng, vì cộng đồng và do cộng đồng tự quản tổ chức thực hiện, đảm bảo quyền tiếp cận môi trường của cộng đồng.

Các hoạt động truyền thông, vận động phải được lồng ghép với phong trào quần chúng và xây dựng mô hình cộng đồng chung tay bảo vệ môi trường. Cũng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các hội quần chúng với cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên, môi trường; giữa các hội quần chúng với chính quyền địa phương và các chủ thể xã hội khác và giữa các hội quần chúng.