Cái ôm hóa giải chia rẽ

Đúng như dự báo, một bản thỏa thuận “đoàn kết và ổn định” đã được ký giữa các bên sau một cái ôm thân thiện giữa hai nhà lãnh đạo Saudi Arabia và Qatar.

Tại cuộc họp, Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman cho rằng các nước GCC đang có nhu cầu bức thiết về hợp tác “nhằm thúc đẩy phát triển khu vực và đối phó với những thách thức chung”. Đó là lý do tại sao các bên đã nhất trí thông qua “Tuyên bố Al-Ula” – địa điểm diễn ra hội nghị và cũng là nơi các thành viên GCC “khẳng định sự đoàn kết và ổn định cho Vùng Vịnh, Arab và Hồi giáo”. Ủng hộ quan điểm này, lãnh đạo các nước thành viên khác của GCC, bao gồm Bahrain, Kuwait, Oman và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) cũng đưa ra những nhận xét và bình luận tích cực.

Phát biểu trong cuộc họp báo sau hội nghị, Bộ trưởng Ngoại giao Saudi Arabia, Faisal bin Farhan al-Saud cho biết Riyadh và 3 đồng minh khác bao gồm UAE và Bahrain (đều là thành viên GCC), và Ai Cập (không thuộc GCC) đã nhất trí nối lại quan hệ ngoại giao đầy đủ với Qatar. Theo nhà ngoại giao Saudi Arabia, thỏa thuận này sẽ được đảm bảo thực thi “bằng cả ý chí chính trị và niềm tin mạnh mẽ”. Ngoại trưởng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman Al-Thani, sau đó cũng thông báo trên Twitter rằng các nhà lãnh đạo GCC đã “khép lại trang bất đồng… và tìm cách mở ra một trang mới”.

GCC được thành lập năm 1981 giữa lúc cuộc chiến tranh Iran - Iraq đang diễn biến căng thẳng và 2 năm sau khi nổ ra cuộc cách mạng Hồi giáo tại Iran - sự kiện gây chấn động các nước thành viên GCC với thành phần Hồi giáo chủ yếu là dòng Sunni có mâu thuẫn tôn giáo sâu sắc với những người theo dòng Shiite. Cùng ngồi trên những mỏ dầu khổng lồ, chiếm tới 30% tổng trữ lượng của thế giới, các thành viên GCC có điểm chung là nền kinh tế phụ thuộc khá lớn vào xuất khẩu dầu khí. Nhiều nỗ lực thúc đẩy hợp tác kinh tế như thiết lập thị trường chung, thành lập liên minh thuế quan, chia sẻ tiền tệ, tự do hóa thị trường lao động… chỉ dừng lại ở kết quả khá khiêm tốn. Năm 2017, động lực thúc đẩy các nước xích lại gần nhau đã trở thành nhân tố chia rẽ các thành viên. Qatar và một nhóm các nước Arab do Saudi Arabia dẫn đầu đã cắt đứt quan hệ ngoại giao sau khi Doha bị cáo buộc “tài trợ khủng bố” và “quá thân thiện với Iran”, điều mà Qatar luôn bác bỏ.

Hội nghị thượng đỉnh GCC năm nay diễn ra trong bầu không khí được đánh giá là tích cực và gặp khá nhiều thuận lợi, bất chấp đám mây u ám của đại dịch COVID-19 đang phủ bóng lên cả khu vực. Ngay trước thềm hội nghị đã xuất hiện thêm những thông tin bất ngờ: Saudi Arabia sẽ mở cửa trở lại biên giới cả đường bộ và đường không với Qatar; phía Qatar thông báo Quốc vương Sheikh Tamim bin Hamad Al-Thani đã lên đường tham dự hội nghị GCC. Đây được coi là bước đột phá trong cuộc khủng hoảng ngoại giao vùng Vịnh kéo dài hơn 3 năm qua, mở đường cho các thỏa thuận hàn gắn được các nhà lãnh đạo nhất trí tại hội nghị.

Theo thông lệ các năm trước, thời gian diễn ra hội nghị GCC thường rơi vào tháng 12; năm nay do dịch COVID-19 nên được lui sang tháng 1. Việc Saudi Arabia đứng ra đăng cai được cho là nhằm tránh gây khó dễ cho sự tham dự của Qatar vốn đang "mặt nặng mày nhẹ" với Bahrain – thành viên hiện giữ chức chủ tịch luân phiên của nhóm. Điều này chứng tỏ các thành viên GCC đều nhận thấy tầm quan trọng của việc hợp tác thay cho đối đầu, trong bối cảnh khu vực đang có nhiều diễn biến lớn, liên quan sát sườn đến các nước thành viên, nhất là những diễn biến xoay quanh nhân tố Iran. Cuộc bầu cử tại Mỹ đã cho kết quả ngã ngũ với việc nhiệm kỳ chính quyền của Tổng thống Donald Trump chỉ còn được đếm bằng ngày. Tại Trung Đông, một loạt quốc gia đã lần lượt bình thường hóa quan hệ với Israel, hình thành một trục liên kết mới dù vẫn chưa định hình rõ nét. Trong khi đó, “thùng thuốc súng” trong mối quan hệ giữa Iran với Mỹ và Israel ở vòng trong và một loạt nước khác ở vòng ngoài vẫn chưa được tháo ngòi.

Tuy nhiên, để các bên có thể đưa ra được Tuyên bố chung Al-Ula, ngoài động lực tự thân của các nước thành viên cần kể đến vai trò rất lớn của Mỹ. Tất cả các thành viên đều là những đồng minh của Washington, cho Mỹ đóng quân hoặc đặt căn cứ quân sự. Không phải ngẫu nhiên ông Jared Kushner - Cố vấn cấp cao về Trung Đông, đồng thời là con rể của Tổng thống Donald Trump - đã có các chuyến công du con thoi trong khu vực suốt vài tháng qua và cũng xuất hiện tại lễ ký thỏa thuận. Chính quyền Tổng thống Trump được cho là đã xúc tiến việc Saudi Arabia mở cửa lại biên giới trên không và trên bộ với Qatar. Riyadh cũng tìm cách thúc giục các thành viên còn lưỡng lự đồng ý bắt tay trở lại với Doha. Việc này là nhằm tạo một bước đi chủ động trước khi Tổng thống đắc cử Joe Biden – người vốn có quan điểm cứng rắn với Saudi Arabia – chính thức nhậm chức.

Nội dung chi tiết của bản Tuyên bố Al-Ula vẫn chưa được công bố. Một số nhà phân tích cho rằng có thể nó chỉ đề cập đến những vấn đề chung mang tính tạo tiền đề, mà không nêu giải pháp cụ thể cho những vấn đề đang khiến Qatar bị cô lập với phần còn lại của nhóm. Dưới sức ép và với động cơ đến từ bên ngoài, có thể thỏa thuận này đã bị ép “chín non” mà thiếu vắng những cam kết đủ mạnh để có thể giải quyết được những mâu thuẫn trong thực tế.

Tuy nhiên, nhìn vào các cử chỉ giao tiếp và cách trò chuyện thân mật giữa hai nhà lãnh đạo Saudi Arabia và Qatar, người dân các nước vùng Vịnh hoàn toàn có thể tin rằng họ sẽ chứng kiến một bước đột phá trong nền thượng tầng chính trị khu vực. Bản thân việc các thành viên ngồi lại với nhau mà không có một lời công kích hay cáo buộc nào được tung ra đã là một tiến triển đáng kể.