Các cuộc đụng độ giữa lực lượng chính phủ và nhóm vũ trang đối lập Hayat Tahrir al-Sham (HTS) tại các tỉnh Aleppo và Idlib, Syria, ngày 28/11/2024. Ảnh: Anadolu/Getty Images
Chiến sự bùng nổ ác liệt ở Syria
Trong những ngày gần đây, miền bắc Syria đã chứng kiến giao tranh dữ dội, đánh dấu những cuộc đụng độ nghiêm trọng nhất kể từ tháng 3/2020, khi một lệnh ngừng bắn được dàn xếp với sự tham gia của Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.
Vào sáng 27/11, các nhóm chống chính phủ đã phát động một cuộc tấn công vào các tỉnh Aleppo và Idlib. Theo các báo cáo, chiến dịch này có sự tham gia của các phe phái Hồi giáo, bao gồm Hayat Tahrir al-Sham (HTS) - một nhóm bị cấm ở Nga, cũng như các lực lượng đối lập có vũ trang như Quân đội Syria Tự do (FSA) do Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ hậu thuẫn.
Đến sáng ngày 28/11, các lực lượng đối lập tuyên bố đã chiếm được khoảng một chục khu định cư, bao gồm các khu vực có ý nghĩa chiến lược như Urm al-Sughra, Anjara và Al-Houta, nằm ở phía tây Aleppo. Ngoài ra, họ tuyên bố đã chiếm được Căn cứ Lữ đoàn 46, căn cứ quân sự lớn nhất của quân đội Syria. Cùng ngày, phiến quân đã tiến hành một cuộc tấn công chính xác vào một trực thăng tại căn cứ không quân An-Nayrab. Các báo cáo từ Anadolu và CNN chỉ ra rằng các vị trí quan trọng, bao gồm Kafr Basma, Urum al-Kubra và một số vùng cao nguyên chiến lược, đã nằm dưới sự kiểm soát của phiến quân.
Vào ngày 28/11, nhóm Al-Fateh al-Mubin tuyên bố chiếm được Khan al-Assal, chỉ cách Aleppo 7 km, cùng với 10 xe tăng. Phiến quân tuyên bố rằng sự hoảng loạn và tinh thần sa sút đang lan rộng trong lực lượng của Tổng thống Bashar Assad. Trong khi đó, cuộc tấn công cũng tiến về phía nam và phía đông Idlib, một thành trì của phiến quân kể từ năm 2015. Họ tuyên bố đã chiếm được Dadikh và Kafr Batikh, gần xa lộ M5 quan trọng.
Trong ba ngày, lực lượng phiến quân được cho là đã chiếm được ít nhất 70 khu định cư, trải dài khoảng 400 km2 trên cả hai tỉnh. Đến tối ngày 29/11, một số người tham gia chiến dịch thậm chí còn tuyên bố chiếm được Aleppo, thành phố lớn thứ hai của Syria.
Xem video phiến quân tiến vào thành phố Aleppo, Syria ngày 29/11 (Nguồn Reuters)
Theo các chiến binh, cuộc tấn công của họ là để đáp trả các cuộc không kích được cho là tăng cường của lực lượng Nga và Syria vào các khu vực dân sự ở miền nam Idlib, cũng như dự đoán về các cuộc tấn công tiềm tàng của quân đội Syria.
Tại sao cuộc xung đột lại có thêm động lực mới?
Ông Murad Sadygzade, Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông, Giảng viên thỉnh giảng, Đại học HSE (Moskva) đã có những phân tích về vấn đề này.
Theo ông, trước cuộc khủng hoảng hiện tại, tỉnh Idlib vẫn là thành trì lớn cuối cùng của phe đối lập vũ trang chống lại chính phủ Tổng thống Assad trong suốt cuộc xung đột ở Syria. Khu vực này đã trở thành tâm điểm của các lợi ích chồng chéo giữa nhiều cường quốc trong nước và quốc tế, tạo ra một môi trường bất ổn và căng thẳng.
Năm 2017, như một phần của tiến trình hòa bình Astana, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đã đồng ý thiết lập các khu vực giảm leo thang, trong đó Idlib được chỉ định là một trong số các khu vực đó. Mục đích của các thỏa thuận này là giảm cường độ thù địch và tạo điều kiện cho một giải pháp chính trị. Tuy nhiên, lệnh ngừng bắn đã nhiều lần bị vi phạm và các hoạt động quân sự vẫn tiếp diễn, khiến xung đột leo thang. Ảnh hưởng ngày càng tăng của các nhóm Hồi giáo cực đoan, như Hayat Tahrir al-Sham (HTS), đã làm phức tạp thêm cuộc đối thoại giữa các bên, vì nhiều tổ chức trong số này đã bị loại khỏi các cuộc đàm phán và bị coi là các nhóm khủng bố.
Các chiến binh chuẩn bị tham gia hành động quân sự do các phe đối lập phát động ở tỉnh Idlib và Aleppo. Ảnh: Picture alliance/Getty Images
Thổ Nhĩ Kỳ, được thúc đẩy bởi các lợi ích chiến lược và mối quan tâm về làn sóng người tị nạn mới, đã tăng cường sự hiện diện quân sự của mình ở Idlib. Họ đã hỗ trợ một số lực lượng đối lập và thiết lập một mạng lưới các trạm quan sát, đôi khi dẫn đến các cuộc đối đầu trực tiếp với quân đội Syria và làm căng thẳng mối quan hệ với Nga. Điều này đã gây thêm phức tạp cho tình hình vốn đã căng thẳng.
Tình hình nhân đạo ở Idlib tiếp tục xấu đi. Các cuộc giao tranh đang diễn ra đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo trên quy mô lớn, khiến hàng triệu người phải di dời, nhiều người trong số họ đã trở thành người tị nạn ở các nước láng giềng hoặc phải di dời trong nước. Việc thiếu viện trợ nhân đạo đầy đủ và điều kiện sống ngày càng tồi tệ đã làm gia tăng căng thẳng và làm xói mòn lòng tin vào chính quyền. Điều này đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho chủ nghĩa cực đoan, thúc đẩy việc tuyển mộ vào các nhóm vũ trang.
Tầm quan trọng chiến lược của Idlib cũng là một yếu tố then chốt. Vị trí nằm tại ngã tư của các tuyến đường giao thông quan trọng và biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ đã mang lại cho Idlib tầm quan trọng về mặt quân sự và kinh tế. Việc kiểm soát lãnh thổ này trở thành ưu tiên của tất cả các bên liên quan, làm gia tăng cuộc đấu tranh và cản trở tiến trình hướng tới một giải pháp hòa bình.
Sự cực đoan hóa của phe đối lập và sự hiện diện của các thành phần cực đoan trong hàng ngũ của phe này càng làm phức tạp thêm triển vọng hòa bình. Các nhóm này không mấy quan tâm đến các cuộc đàm phán và tìm cách kéo dài xung đột vũ trang, làm suy yếu các nỗ lực quốc tế nhằm ổn định khu vực. Đồng thời, những thách thức nội bộ mà chính phủ Syria phải đối mặt, chẳng hạn như khó khăn kinh tế, lệnh trừng phạt quốc tế và chia rẽ trong nước, đã làm suy yếu vị thế của chính phủ. Điều này có thể đã thúc đẩy chính phủ theo đuổi hành động quân sự quyết đoán hơn để củng cố quyền kiểm soát và thể hiện sức mạnh.
Ai đứng sau sự leo thang này?
Theo chuyên gia Sadygzade, với Thổ Nhĩ Kỳ, các tuyên bố và bình luận từ Ankara trái ngược nhau: một mặt, Ankara dường như cung cấp sự ủng hộ không thể phủ nhận cho những người đối lập với Assad; mặt khác, họ dường như miễn cưỡng chịu trách nhiệm về các sự kiện đang diễn ra và bày tỏ sự thất vọng rõ ràng với các hành động của phe đối lập Syria.
Thổ Nhĩ Kỳ phải đối mặt với một quyết định quan trọng: hoặc tiếp tục ủng hộ nguyên trạng lỗi thời, có khả năng gây hại cho cả chính mình và khu vực, hoặc, để phù hợp với tuyên bố công khai của mình về mong muốn khôi phục quan hệ với Damascus và các cam kết theo tiến trình Astana, họ sẽ hỗ trợ các đối tác của mình - Nga và Iran - cũng như nước láng giềng Syria trong việc giải quyết tình hình ở Idlib.
Cũng có những gợi ý rằng sự leo thang hiện tại có thể được dàn dựng bởi các tác nhân bên ngoài như Israel và Mỹ. Sự bùng nổ bắt đầu ngay sau lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah và một tuần sau các báo cáo về việc tên lửa tầm xa của phương Tây được sử dụng trong các cuộc tấn công sâu trong lãnh thổ Nga, cùng với cuộc thử nghiệm trả đũa của Nga đối với hệ thống tên lửa Oreshnik.
Chuyên gia Sadygzade cho rằng, có khả năng Mỹ và Israel, tận dụng tình hình ở Ukraine, căng thẳng với Iran và lập trường chống Israel của Ankara và từ chối tham gia các lệnh trừng phạt chống Nga, đã kích động tình hình bất ổn ở Syria để đạt được một số mục tiêu.
Một mục tiêu như vậy có thể là mở ra một "mặt trận" mới chống lại Tehran và gieo rắc bất hòa giữa Tehran và Ankara. Ngoài ra, nó có thể nhằm mục đích tăng thêm sức ép lên Lực lượng Không gian Vũ trụ của Nga hỗ trợ Damascus, qua đó chuyển hướng nguồn lực của Nga trong bối cảnh nước này tham gia vào Ukraine. Phương Tây có thể đã tìm cách làm suy yếu thêm vị thế của Nga, có thể hy vọng mở ra một "mặt trận thứ hai" chống lại Moskva với kỳ vọng đạt được lợi ích ở Syria.
Cuộc chiến ở Idlib và rủi ro xung đột toàn cầu tiềm tàng
Sự leo thang ở tỉnh Idlib của Syria vượt ra ngoài ranh giới của một cuộc xung đột cục bộ, đóng vai trò là lời cảnh báo nghiêm khắc về sự bất ổn toàn cầu. Vùng Tây Bắc của đất nước Syria đã trở thành chiến trường nơi lợi ích của các cường quốc toàn cầu hội tụ, và bạo lực gia tăng phản ánh những rạn nứt sâu sắc trong trật tự thế giới hiện tại. Sự tham gia của nhiều bên ngoài theo đuổi chương trình nghị sự riêng của họ đã biến khu vực này thành một thế giới thu nhỏ của những mâu thuẫn địa chính trị, có khả năng báo trước một cuộc khủng hoảng toàn cầu rộng lớn hơn.
Theo ông Sadygzade, căng thẳng toàn cầu đang tiến gần đến điểm tới hạn quan trọng, khi nhiều cuộc xung đột "đóng băng" bắt đầu "chảy máu". Trật tự thế giới cũ, được xây dựng dựa trên các nguyên tắc và thể chế hình thành trong thế kỷ trước, đang chứng tỏ là không đủ để đáp ứng những thách thức của toàn cầu hóa, tiến bộ công nghệ và động lực quyền lực thay đổi.
Việc xây dựng một trật tự thế giới mới đòi hỏi phải xem xét lại các cấu trúc hiện có và có lẽ là phải phá bỏ các cách tiếp cận lỗi thời. Quá trình chuyển đổi này vốn dĩ đầy rẫy xung đột, vì quá trình chuyển đổi từ cũ sang mới hiếm khi diễn ra suôn sẻ. Các cường quốc và khối đối địch đang nỗ lực bảo vệ lợi ích của mình, làm gia tăng nguy cơ đối đầu trừ khi có thể thiết lập được sự hiểu biết chung và lòng tin lẫn nhau.
Tình hình ở Idlib là điển hình cho giai đoạn chuyển đổi đau đớn này. Nó nhấn mạnh cách các cuộc xung đột khu vực có thể leo thang thành các cuộc khủng hoảng toàn cầu nếu không được giải quyết.
Tóm lại, sự leo thang ở Idlib và các điểm nóng toàn cầu khác đóng vai trò như một lời cảnh báo rằng thế giới đang trên bờ vực của sự thay đổi sâu sắc. Để tránh trượt vào một cuộc xung đột toàn cầu, cộng đồng quốc tế phải hợp tác để thiết lập một trật tự thế giới mới, kiên cường hơn, có khả năng giải quyết các thách thức hiện đại. Điều này đòi hỏi đối thoại, thỏa hiệp và sẵn sàng vượt qua những chia rẽ cũ vì một tương lai chung.