Bên ngoài lò phản ứng tại nhà máy điện hạt nhân Bushehr, Iran. Ảnh: Reuters
Theo đài RT, ngày 8/7, Iran tuyên bố đã làm giàu nhiên liệu urani vượt 4,5% tinh khiết, qua ngưỡng quy định 3,67% trong Kế hoạch Hành động chung Toàn diện (JCPOA) – tên chính thức của thỏa thuận hạt nhân đa phương mà Iran ký với Nhóm P5+1 (gồm 5 nước ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc là Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc cộng với Đức).
Hơn thế nữa, cách đây một tuần, nước Cộng hòa Hồi giáo này cũng tuyên bố vượt quá hạn mức 300 kg dự trữ urani.
Iran khẳng định rằng các bước đi này vẫn nằm trong quy định của thỏa thuận hạt nhân năm 2015. Điều mà Tehran mong muốn là các đối tác châu Âu liên quan trong thỏa thuận phải tôn trọng các cam kết thương mại và thỏa thuận đối với lĩnh vực dầu mỏ của Iran.
Iran có thể làm gì với mức làm giàu urani 20%?
Phát ngôn viên của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Iran Behrouz Kamalvandi hôm 8/7 tuyên bố làm giàu urani vượt mức 4,5% “hoàn toàn đáp ứng được nhu cầu nhiên liệu cho nhà máy điện của quốc gia”. Trước đó, nhà máy điện hạt nhân duy nhất của quốc gia này tại Bushehr hoạt động dựa trên nguồn nhiên liệu nhập khẩu từ Nga.
Theo chuyên gia về Trung Đông Paul Heroux, mức độ làm giàu 20% vẫn còn cách khá xa so với mức làm giàu 90% tinh khiết, ngưỡng cần thiết để có thể chế tạo vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, chặng đường dẫn tới mức độ làm giàu đó không phải là quá dài. “Một khi đã đạt được mức làm giàu 20%, cũng có nghĩa là bạn gần đến gần đích (90%)”, chuyên gia này nhận định.
Tuy nhiên, "không có quốc gia nào bắt đầu với việc chỉ chế tạo một vũ khí hạt nhân", cựu Giám đốc chính sách an ninh tại Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Tariq Rauf nhận định. Nếu muốn sản xuất nhiều hơn một vũ khí đòi hỏi các máy ly tâm cũ hoạt động trở lại và quá trình này có thể mất vài năm. Hiện tại, Iran chỉ đơn giản là muốn “gửi tín hiệu rằng họ có thể tăng quân bài mặc cả”.
Iran đang vận hành khoảng 5.000 máy ly tâm. Trước khi JCOPA có hiệu lực, con số đó lên tới gần 20.000. “Tái khởi động các máy ly tâm này có thể sẽ là bước tiếp theo của Iran”, phát ngôn viên Kamalvandi cảnh báo.
Kỹ thuật viên làm việc trong nhà máy điện hạt nhân Bushehr, Iran. Ảnh: Reuters
Phản ứng của châu Âu
Kể từ khi đơn phương rút khỏi JCPOA năm ngoái, Mỹ liên tục tìm cách bóp nghẹt nền kinh tế Iran với các lệnh trừng phạt. Phản ứng trước loạt động thái làm giàu urani của Tehran gần đây, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã đáp trả bằng những cảnh báo cứng rắn về sự cô lập và siết chặt trừng phạt.
Tuy nhiên, về phần mình, các nhà lãnh đạo châu Âu tỏ ra có phần chần chừ. Trong khi Anh và Đức cảnh báo Iran tạm ngừng những bước đi rời xa thỏa thuận 2015, thì Tổng thống Pháp Emmanuel Macron chủ động liên lạc với Tehran để “nối lại đối thoại”. Một đặc phái viên Pháp dự kiến tới Tehran ngay trong tuần này.
“Họ có thể sẽ không trừng phạt Iran”, chuyên gia Heroux dự đoán, “tôi nghĩ EU nhận ra rằng Iran không phải là vấn đề hiện nay, mà bên thực sự có vấn đề là Tổng thống Donald Trump và chính quyền Washington. Chúng ta đã có một thỏa thuận và ông Trump cơ bản muốn xóa bỏ nó... Thay vì liên kết chặt chẽ hơn với Washington, châu Âu tiếp tục giữ vai trò là một bên thứ ba, không hoàn toàn đứng về phía Washington hay Tehran”, ông Heroux kết luận.
Các nhà lãnh đạo châu Âu nên “tiếp tục gây thêm sức ép đối với Mỹ để đạt được một thỏa thuận. Chuyện này càng để lâu, thì lệnh trừng phạt Mỹ càng kéo dài và mối đe dọa từ Iran càng gia tăng, cuối cùng thì EU sẽ bị đẩy về phía Mỹ”, ông Udo Steinbach, cựu Giám đốc của Viện nghiên cứu Trung-Đông Đức, nhận định.
Iran sẽ theo đến cùng?
Đề cập đến căng thẳng quân sự gần đây giữa Iran và Mỹ, các chuyên gia khuyên Iran nên xem xét trường hợp Triều Tiên khi thấy lợi ích của việc sở hữu bom hạt nhân.
“Dựa trên cách ông Trump tương tác với Triều Tiên, và cách ông ấy tỏ ra tôn trọng họ, điều đó cho Iran một động lực để theo đuổi vũ khí hạt nhân. Một khi tham gia câu lạc bộ hạt nhân, bạn sẽ được đối xử một cách nghiêm túc hơn”, ông Heroux cho hay.
Tuy nhiên, Daniel McAdams – nghiên cứu viên tại Viện nghiên cứu vì Hòa bình và Thịnh vượng Ron Paul – lại nhìn vấn đề hoàn toàn khác. Thay vì theo đuổi sở hữu bom hạt nhân, ông coi động thái của Iran như làm giàu urani hay tăng dự trữ nhiên liệu là một bước đi có tính toán nhằm buộc châu Âu phải ngồi vào bàn đàm phán. Trước đó, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Iran Abbas Mousavi tuyên bố quốc gia Trung Đông này sẽ cho châu Âu 60 ngày để cứu vãn thỏa thuận JCPOA và không có gia hạn.