Nằm giữa các phố 48 và 51, trong khu vực đại lộ Số 5 và Số 6 của thành phố New York ngày nay, là một tổ hợp gồm 19 tòa cao ốc thương mại cao hàng chục tầng, trải rộng trên diện tích 89.000 m2, thuộc Trung tâm Rockefeller (Rockefeller Center). Khu kiến trúc đã được công nhận là Thắng cảnh Lịch sử quốc gia này được đặt theo tên của John Davison Rockefeller, người được mệnh danh là “Vua dầu lửa”.
Rockefeller, vị tỉ phú đầu tiên của nước Mỹ, người giàu nhất mọi thời đại. |
Gia tộc Rockefeller từng được xem là “một trụ cột của nước Mỹ”, với sức ảnh hưởng vô cùng lớn không chỉ về kinh tế mà còn về chính trị. Tên tuổi của Rockefeller, vị tỉ phú xuất phát từ bàn tay trắng, tượng trưng cho quyền lực, giàu sang và cũng biểu tượng cho sự thành công của giấc mộng Mỹ. Nếu điều chỉnh theo tỉ lệ tương đương, tài sản mà tỉ phú huyền thoại John D. Rockefeller xây dựng được là nhiều nhất mọi thời đại. Năm 1902, kiểm toán cho thấy tài sản của ông là 200 triệu USD, so với GDP của Mỹ khi đó là 24 tỉ USD, tương đương 1/12 GDP. Khi ông qua đời năm 1937, giá trị tài sản của “Vua dầu lửa” là 1,4 tỉ USD trong khi GDP của Mỹ thời điểm đó là 92 tỉ USD - tức bằng 1/65 GDP quốc gia, so với 1/152 GDP của Bill Gates vào thời điểm hoàng kim năm 2006.
Kỳ 1: 50 đôla lãi 7%
John D. Rockefeller sinh ngày 8/7/1839 tại Richford, New York, là con thứ hai trong một gia đình có 6 người con. Dòng họ Rockefeller không phải là dân Mỹ gốc. Theo các nhà phả hệ học, thoạt đầu họ là những người thuộc dòng tộc Rochefeuille hoặc Rocquefeuille, từ bỏ làng quê ở Languedoc (miền nam nước Pháp), chuyển đến vùng gần Coblenz bên bờ sông Rhine của Đức, trước khi đến Mỹ vào năm 1720.
Cha Rockefeller, ông William Avery Rockefeller, ban đầu là một thợ đốn gỗ, sau chuyển sang nghề “lang vườn”, chuyên bán thuốc dạo. Người dân địa phương thường gọi người đàn ông hài hước này là “Bill Lớn” hay “Bill Quỷ”. Ông ta lang thang hàng tháng trời khắp miền Tây và chỉ trở về nhà ít ngày rồi lại đi tiếp. “Bill Lớn” từng khoe khoang rằng: “Tôi lừa bọn trẻ bất cứ khi nào có dịp. Tôi muốn chúng sắc sảo hơn”.
Tượng vị thần khổng lồ Atlas đỡ bầu trời trước cửa tòa nhà chính của Trung tâm Rockefeller, được dựng từ năm 1937. |
Trong khi đó, mẹ ông, bà nội trợ Eliza lại là một tín đồ Baptist mộ đạo và rất kỷ luật. Trong khi cha thường xuyên đi vắng, cậu bé Rockefeller được mẹ dạy dỗ thành một đứa trẻ siêng năng, tiết kiệm và có lòng từ tâm. Từ bé cậu đã bộc lộ bản tính kín đáo, mộ đạo và luôn thận trọng. Cậu cũng là một người giỏi tranh luận và bộc lộ tư duy tuyệt vời về số học.
Từ năm 1852, Rockefeller theo học ở Owego, New York, nơi gia đình ông đã chuyển đến vào năm 1851. Rock giỏi vượt trội ở môn số học và có thể giải nhẩm được những bài toán rất khó - một khả năng rất hữu ích cho ông trong suốt sự nghiệp kinh doanh. Năm 1853, gia đình Rockefeller lại chuyển tới Cleveland, bang Ohio và Rockefeller theo học trung học cho đến năm 1855 tại đây.
Sau này, Rockefeller kể rằng, mình học những bài vỡ lòng về kinh doanh và thương trường từ bố ngay khi vừa biết nói và biết đi, và học được cách sống cần kiệm từ bà mẹ giỏi vun vén, người sẵn sàng dùng “cán chổi” để bắt con cái phải biết làm việc siêng năng, biết sống chia sẻ và “biết làm người”.
Tất cả trải nghiệm đầu đời về kinh doanh đã được kể trong quyển Random Reminiscences of Men and Events (Những tản mạn về người và việc), quyển sách duy nhất mà Rockefeller viết và cho xuất bản vào năm 1909. “Năm tôi 7 hoặc 8 tuổi gì đó”, Rockefeller kể, “Tôi bắt đầu những ‘vụ làm ăn’ đầu tiên với sự giúp đỡ của mẹ. Tôi nuôi vài con gà tây, chăm sóc chúng rồi bán”.
Năm 12 tuổi, cậu bé Rockefeller đã tiết kiệm được hơn 50 USD nhờ đào khoai tây giúp những người láng giềng hay bán kẹo. Cậu cho một nông dân trong làng vay số tiền này với lãi suất 7%, trả trong 1 năm. Năm sau, khi người nông dân trả lại cậu số tiền kèm theo lãi, Rockefeller đã rất thích thú. Năm 1904, “Vua dầu lửa” kể lại về vụ kinh doanh tiền đầu tiên của mình: “Ấn tượng sâu sắc đầu tiên với tôi là, hãy để đồng tiền làm nô lệ của mình chứ không biến mình thành nô lệ của đồng tiền”.
Những đóng góp từ thiện hào phóng khi đã trở thành người giàu nhất thế giới của Rockefeller cũng bắt đầu từ giáo dục của gia đình. Từ thuở nhỏ, Rockefeller đã thuộc nằm lòng những lời răn dạy của bố mẹ về đạo đức và tinh thần hiếu học. Họ dạy các con làm những món quà nho nhỏ cho nhà thờ để tặng người nghèo. Dưới sự hướng dẫn của bố, cậu bé Rockefeller còn lập cả những quyển sổ ghi chép lại cẩn thận từng đồng kiếm được cũng như từng xu cậu tiêu xài. Một trong những quyển như vậy còn được giữ lại, là Ledger A (Tập sổ cái A), cho thấy Rockefeller đã tẩn mẩn ghi lại mọi khoản chi tiêu, trong đó có nhiều phần được ghi chú là “làm từ thiện”, chẳng hạn, tặng 1 xu cho lớp giáo lý vào mỗi chủ nhật, 50 xu cho giáo đoàn Mite Society, 12 xu cho giáo đoàn Five Points, 35 xu cho thầy dạy giáo lý...
Khi còn trẻ, Rockefeller có hai tham vọng lớn nhất: kiếm được 100.000 USD và sống đến 100 tuổi. Ông qua đời ngày 23/5/1937, chỉ 26 tháng trước sinh nhật lần thứ 100, và giá trị tài sản mà ông sở hữu là 1,4 tỉ USD (tương đương trên 320 tỉ USD ngày nay).
Bạch Đàn
Kỳ 2: Vụ đấu giá kỳ cục